Jennifer Kemp w poradniku samopomocowym zatytułowanym The ACT workbook for perfectionism wymienia pięć procesów związanych z perfekcjonizmem. Są to:
- ambitne i nieelastyczne wyznaczanie sobie bardzo wysokich standardów wykonywania czynności oraz ciągłe podnoszenie poprzeczki;
- nasilony lęk przed popełnieniem błędu lub poniesieniem porażki;
- utrzymujący się samokrytycyzm i poczucie bycia niewystarczająco dobrą/dobrym wynikające z poczucia nierealizowania własnych standardów;
- unikanie sytuacji lub osób mogących wzbudzić poczucie bycia nie dość dobrą/dobrym;
- narastające problemy wynikające z unikania.
Jak zachowują się perfekcjoniści?
Konkretne zachowania związane z perfekcjonistycznymi przekonaniami mogą pojawiać się w wielu różnych obszarach życia danej osoby albo być charakterystyczne dla jednego z nich. Przykładowo, osoba nastawiona perfekcjonistycznie w kwestii spraw karierowych często realizuje wiele nadgodzin w pracy, unika informacji zwrotnej od współpracowników, wielokrotnie sprawdza swoją pracę w celu wyłapania błędów, odkłada rozpoczynanie wykonywania zadania. Perfekcjonizm w obrębie relacji może odzwierciedlać się takimi zachowaniami, jak między innymi: dążenie do wypowiadania się we “właściwy” sposób na forum, wycofywanie się z sytuacji społecznych czy też krytykowanie innych ludzi. Utrzymywanie restrykcyjnej diety lub treningów, częste badania lekarskie mogą być z kolei przykładami na perfekcjonizm w obrębie dziedziny zdrowia i choroby.
Skąd wziął się mój perfekcjonizm?
U większości osób początków rozwoju perfekcjonizmu można doszukać się już we wczesnym dzieciństwie. Jeffrey Young w swojej książce Program zmiany sposobu życia wymienia kilka najczęstszych źródeł tej “życiowej pułapki”. Jednym z nich jest tzw. warunkowa miłość rodziców. Miłość taka okazywana jest dziecku wtedy, kiedy realizuje ono określone oczekiwania rodziców (na przykład dziecko dostaje całusy i jest przytulane, gdy otrzymuje bardzo dobrą ocenę w szkole).
Często rodzice perfekcjonistów sami byli lub są perfekcjonistami w jakiejś dziedzinie lub w wielu dziedzinach swojego życia, stając się pewnego rodzaju modelami dla swojego dziecka, które zaczyna powtarzać ich zachowania.
Perfekcjonizm może również rozwinąć się na przestrzeni życia człowieka jako strategia radzenia sobie z tzw. podstawowymi przekonaniami na swój temat. Na przykład, gdy dziecko lub młoda osoba myśli o sobie, że jest niekompetentna, niewystarczająca czy też niezasługująca na akceptację innych ludzi, może zechcieć kompensować spostrzegane braki lub defekty.
Innym, ważnym źródłem perfekcjonizmu może stać się krytyka i zawstydzanie ze strony bliskich osób lub rówieśników.
Poczucie, iż nigdy nie jest wystarczająco dobrze, ma dużą moc obniżania jakości życia człowieka. Bardzo często wywołuje lęk i depresję. Na szczęście w obszarze psychoterapii poznawczo-behawioralnej istnieje wiele skutecznych technik, dzięki którym można z sukcesem pracować nad wprowadzaniem zmian w swoim życiu.
Autorka: Dorota Nowicka, psycholożka, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna
Źródła:
Kemp, J. (2021). The ACT Workbook for Perfectionism. Build Your Best (Imperfect) Life Using Powerful Acceptance and Commitment Therapy and Self-Compassion Skills. Oakland: New Harbinger Publications, Inc.
Young, E.J., Klosko, S.J.(2012). Program zmiany sposobu życia. Uwalnianie się z pułapek psychologicznych. Instytut Psychologii Zdrowia.