W trakcie psychoterapii często rozmawiamy o wartościach. Wartości to kierunki, zgodnie z którymi chcemy podążać w naszym życiu, i które są związane z poczuciem spełnienia, sensu i pełnego zaangażowania. Nie jest to coś, co się posiada albo osiąga, ale coś, co aktywnie i codziennie można urzeczywistniać w swoim zachowaniu w różnych obszarach funkcjonowania. Bycie zaciekawionym drugim człowiekiem, troskliwe dbanie o swoje ciało, partnerskie traktowanie dziecka, otwartość w poznawaniu świata, czy też dążenie do asertywnej komunikacji z ludźmi, to tylko kilka spośród setek różnych możliwych wartości.
Dlaczego warto zajmować się wartościami w psychoterapii?
Umysł człowieka to maszyna do produkowania myśli i rozwiązywania problemów. Procesy poznawcze, takie jak na przykład przewidywanie potencjalnego zagrożenia, porównywanie siebie do innych, szczegółowe analizowanie wydarzeń z przeszłości, przemyśliwanie możliwych negatywnych konsekwencji swoich zachowań, czy też koncentrowanie się na defektach, są całkowicie normalne, powszechne i mają swoje ewolucyjne uzasadnienie. Nasz “umysł jaskiniowca” próbuje w ten sposób zapewnić nam bezpieczeństwo i uchronić przed bólem. Czasami zdarza się jednak, że w życiu człowieka takich myśli jest na tyle dużo, a wiara w nie i skupienie na nich jest na tyle mocne, że osoba traci kontakt z tym, co jest dla niej ważne i przestaje angażować się w zachowania zgodne ze swoimi wartościami. Konsekwencją tego może być długotrwały lęk, depresja i poczucie braku sensu. Nazwanie lub ponowne uświadomienie sobie swoich wartości może być pierwszym krokiem do powrotu albo odkrycia “własnej drogi”.
Jak mogę odkryć swoje wartości?
Temat ten szeroko rozwijany jest w obszarze terapii akceptacji i zaangażowania (ACT), która jest podejściem należącym do tzw. trzeciej fali terapii behawioralnej. ACT oferuje klientom wiele ćwiczeń pomocnych w odkrywaniu i nazywaniu swoich wartości. Oto trzy przykładowe:
“Słodki punkt”
Przypomnij sobie moment ze swojej przeszłości (na przykład dyskusja w grupie w trakcie kursu językowego, wizyta w sklepie plastycznym i wybieranie nowych farb, przygotowanie posiłku dla swoich bliskich, spacer w lesie), kiedy potrafiłeś puścić wolno swoje trudne myśli i nieprzyjemne emocje i kiedy byłeś bardzo zaangażowany, obecny i pełen życia w związku z wykonywaną aktywnością. Przywołaj w swojej wyobraźni różne szczegóły tego wydarzenia. Co wtedy widziałeś? Kiedy to się pojawiało? Czy ktoś z tobą był? Co słyszałeś? Czy czułeś jakieś zapachy, smaki? Spróbuj opisać ten moment jako taki, w którym doświadczałeś prawdziwej słodyczy życia. Co ważnego dla siebie wtedy realizowałeś?
“Maszyna do czytania w myślach”
Wyobraź sobie, że posiadasz maszynę, dzięki której możesz czytać w myślach swoich bliskich osób. Wyobraź sobie też idealną rzeczywistość, w której przeżywasz swoje życie dokładnie tak, jak tego sobie naprawdę życzysz. Co twoi bliscy ludzie myśleliby wtedy o tobie: o tym, co jest dla ciebie ważne; o tym, jaką rolę odgrywasz w ich życiu; kim dla nich jesteś i jakie są twoje mocne strony?
“Bohaterowie”
Pomyśl o swoich bohaterach. Mogą to być osoby, które odegrały bezpośrednią rolę w twoim życiu, na przykład członkowie rodziny, przyjaciele, nauczyciele, koledzy z drużyny. Mogą to być również osoby, które były dla ciebie inspirujące, ale nie znałaś ich osobiście: autorzy książek, artyści, celebryci, postaci fikcyjne. Do kogo chciałabyś być podobna? Wybierz jakąś konkretną osobę i zastanów się nad cechami, które najbardziej w niej podziwiasz. Jak bardzo ty przejawiasz w swoim życiu tę cechę? W jaki sposób możesz dokonać tego, aby być jeszcze bardziej podobną do swojego bohatera/ swojej bohaterki?
Autorka: Dorota Nowicka, psycholożka, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna
Źródła:
McKay, M., Greenberg, M., Fanning, P. (2020). Wybrakowani, bezwartościowi, wadliwi. Zmień autodestrukcyjne przekonania dzięki technikom terapii schematów oraz ACT. Sopot: GWP.
Stoddard, J. A, Afari, N. (2014). The big book of ACT metaphors. A practitioner’s guide to experiential exercises and metaphors in Acceptance and Commitment Therapy. Oakland: New Harbinger Publications, Inc.