Słowniczek

Dialog sokratejski – jedna z podstawowych metod stosowanych w terapii poznawczo-behawioralnej, nawiązuje do rozmów Sokratesa ze swoimi uczniami. Polega na zadawaniu przez terapeutę pytań naprowadzających pacjenta na znalezienie przez niego alternatywnych rozwiązań problemów. Ważne jest, aby pacjent samodzielnie dochodził do pewnych wniosków, bez wyraźnej sugestii ze strony terapeuty.

Eksperyment behawioralny – jeden z rodzajów technik behawioralnych, jego forma zależy od poznawczego rozumienia problemów pacjenta. To działania, szczegółowo omówione przez pacjenta i terapeutę podczas sesji terapeutycznych, a przeprowadzane przez pacjenta pomiędzy kolejnymi spotkaniami. Służą one m.in. sprawdzaniu prawdziwości przekonań pacjenta oraz tworzeniu i testowaniu nowych, bardziej przystosowawczych przekonań i zachowań.

Empiryzm oparty na współpracy – zasada zakładająca, że terapeuta nie kwestionuje myśli wypowiadanych przez pacjenta, tylko pomaga mu w ocenie ich znaczenia, wiarygodności i przydatności oraz formułowaniu bardziej przystosowawczych przekonań i zachowań.

Konceptualizacja – zawiera założenia na temat problemów pacjenta, ich źródeł, mechanizmów, czynników wywołujących i podtrzymujących oraz pozwala na opracowanie planu terapii.

Myśli automatyczne – występują na najbardziej dostępnym poziomie poznawczym, mają formę zdań, obrazów lub wspomnień. Ze względu na ich powierzchowność, nauka ich obserwacji i dyskusji z nimi rozpoczyna się już na samym początku terapii. Umiejętność ich rozpoznawania jest pierwszym krokiem w identyfikacji przekonań pośredniczących i kluczowych.

Przekonania kluczowe – nazywane także schematami poznawczymi, stanowią najgłębszy poziom przekonań, na podstawie których dochodzi do przetwarzania informacji oraz rozumienia doświadczenia życiowego. Zazwyczaj są bardzo trudne do zidentyfikowania, globalne oraz charakteryzują się sztywnością i stabilnością, a ich zmiana jest możliwa dopiero w zaawansowanej fazie terapii.

Przekonania pośredniczące – nazywane także przekonaniami instrumentalnymi, wynikają ze schematów poznawczych. Przekonania te dotyczą siebie i świata oraz stanowią zasady kierujące życiem osoby.

Psychoedukacja – jedna z technik poznawczych, polegająca na zapoznawaniu pacjenta przez terapeutę z informacjami na temat m.in. terapii poznawczo-behawioralnej, natury problemów pacjenta, czy jego roli w procesie terapeutycznym. Wiedza przekazywana przez terapeutę często uzupełniania jest materiałami do czytania przez pacjenta w domu – biblioterapia.

Specyfika poznawcza – założenie, zgodnie z którym dla każdego zaburzenia psychicznego można stworzyć specyficzny model poznawczy opisujący charakterystyczne dla tego zaburzenia treści i procesy poznawcze, na podstawie którego opracowuje się typowy dla danego problemu protokół terapeutyczny.

Zniekształcenia poznawcze – błędy w myśleniu. Zazwyczaj są one niezauważane i powszechne, jednak u osób dotkniętych zaburzeniami są one bardziej utrwalone i nasilone. Do najczęstszych zniekształceń zalicza się m.in. myślenie czarno-białe (patrzenie na sytuację w kategoriach wszystko albo nic), katastrofizację (przewidywanie negatywnej przyszłości), nadmierne uogólnianie (wyciąganie negatywnych wniosków, wykraczających poza ramy bieżącej sytuacji) oraz personifikację („branie do siebie” wypowiedzi i zachowań innych osób bez uwzględniania bardziej prawdopodobnych motywów ich czynów).

Bibliografia

Beck, J. S. (2005). Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Popiel, A. i Pragłowska, E. (2008). Psychoterapia poznawczo – behawioralna. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.
Popiel, A. i Pragłowska, E. (2009). Psychoterapia poznawczo – behawioralna – praktyka oparta na badaniach empirycznych. Psychiatria w Praktyce Klinicznej, 2, 146 – 155.
Butler, A. C., Chapman, J. E., Forman, E. M. i Beck, A., T. (2006). The empirical status of cognitive – behavioral therapy: A review of meta – analyses. Clinical Psychology Review, 26, 17 – 31.
Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J. J., Sawyer, A. T. i Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: a review of of meta – analyses. Cognitive Therapy and Research, 36, 427 – 440.