Na co dzień nie zastanawiamy się nad tym, co myślimy na swój temat. W natłoku obowiązków w pracy i domu rzadko mamy czas czy ochotę na refleksję, czy lubimy samych siebie. Każdy zna przebojowych ludzi, którym inni zazdroszczą pewności siebie i zdecydowania. Nie mamy też trudności ze wskazaniem osób będących ich przeciwieństwem, czyli tzw. szarych myszek, które rzadko zabierają głos i najchętniej schowałyby się przed wzrokiem innych.
Te różnice w zachowaniu mogą wynikać z rozmaitych przyczyn. Jedną z nich jest poczucie własnej wartości. Termin ten tak często pojawia się w mediach, że wielu z nas ma dość zajmowania się nim. Właśnie z tego powodu, że tak wiele się o nim mówi, narosło wokół niego mnóstwo nieporozumień. Dlatego już teraz zachęcam do przyjrzenia się temu, co o poczuciu własnej wartości dobrze jest wiedzieć.
Jak się nie mylić?
W psychologii istnieje wiele podobnych do siebie pojęć odnoszących się do akceptowania siebie, dlatego zajmując się poczuciem własnej wartości, warto określić, co dokładnie ma się na myśli. Po pierwsze, poczucie własnej wartości bywa mylone z ogólnym wizerunkiem czy obrazem siebie, czyli sposobem, w jaki każdy z nas opisałby swoją osobę. W skład obrazu siebie wchodzą takie informacje, jakie zwykle podajemy, gdy ktoś prosi nas o powiedzenie paru słów o sobie. Są to takie cechy, jak: tożsamość narodowa i kulturowa, wykonywany zawód, aktualna sytuacja życiowa, wygląd zewnętrzny, zainteresowania czy właściwości psychologiczne, np. poczucie humoru czy wybuchowość. W skład tego obrazu nie wchodzi ocena siebie i właśnie to odróżnia go od poczucia własnej wartości.
Poczucie własnej wartości bywa też mylone z wiarą w siebie. Jest ona również nazywa własną skutecznością. Chodzi tutaj o poczucie, czy jesteśmy w stanie odnieść sukces w tym, co robimy. Żeby myśleć o sobie w ten sposób, trzeba być pewnym, że posiada się odpowiednio wysokie kompetencje w jakiejś dziedzinie, na przykład sporcie lub naukach ścisłych, że można pochwalić się zdolnością nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi czy umiejętnością zachowywania zimnej krwi w stresujących sytuacjach.
Czym zatem jest poczucie własnej wartości? Określane też jako samoakceptacja lub poczucie własnej godności, zawiera w sobie dodatkowe elementy. Poza tym, że nawiązuje do ogólnego obrazu siebie i poczucia, na ile dobrze potrafimy coś wykonać, to ogólna opinia, jaką każdy posiada na swój temat, oraz wartość, na jaką wyceniamy siebie.
Samo-ocena
Czasem słyszymy, że ktoś ma niskie lub wysokie poczucie własnej wartości. Oznacza to, że możemy oceniać siebie pozytywnie lub negatywnie. Ocena siebie, czyli po prostu samoocena, odnosi się do stopnia, w jakim ktoś uważa siebie za wartościową osobę. Jak można podejrzewać, zależy ona od wielu czynników, zwłaszcza od osiąganych przez nas sukcesów czy popularności wśród znajomych.
W jaki sposób można określić nasze poczucie własnej wartości? Znalezienie odpowiedzi nie jest proste, ale na szczęście istnieje kilka prostych metod, które mogą nas do niej przybliżyć. Na początek, warto sięgnąć do podejścia narracyjnego w psychologii. Zakłada się w nim, że ludzie porządkują swoje życie opowiadając historie i snując opowieści. Opowiadania tworzymy także na swój temat. Gdy wyobrazisz sobie, że spisujesz autobiografię, to jaki nadałbyś jej tytuł? Czy oceniłbyś swoje życie jako ciągły proces rozwoju i wyciągania wniosków z porażek, czy raczej byłbyś skłonny przykleić sobie etykietkę nieudacznika? Taki tytuł ma dużą moc – podpowiada nam, co myślimy na swój temat, nawet jeśli wcześniej się nad tym nie zastanawialiśmy. Innym sposobem poznania swojej samooceny jest podzielenie kartki na połowę i wypisanie w dwóch kolumnach swoich wad i zalet. Jeśli słabych stron jest dużo więcej niż mocnych, to warto zadać sobie kilka pytań: Czy na pewno dostrzegamy wszystkie swoje talenty i umiejętności? Czy przypadkiem nie jesteśmy dla siebie zbyt surowi w określaniu dziedzin, w których nie idzie nam najlepiej? Czy na pewno wypadamy w nich tak niekorzystnie, jak nam się wydaje? Powinniśmy się zastanowić także, jeśli w ogóle mamy duży problem z zapełnieniem którejkolwiek części kartki. Psychologowie twierdzą, że problemy z samooceną, poza tym, że wiążą się z jej zaniżonym poziomem, równie często polegają na tym, że ktoś po prostu nie wie, jaki jest, ponieważ nie uświadomił sobie nigdy własnych braków i atutów.
Kiedy po pomoc?
Wielu z nas ma adekwatną samoocenę, czyli jest świadoma tego, w czym jest dobra, a nad jakimi swoimi cechami chce jeszcze pracować. Jednak zdarza się, że niska samoocena przysparza nie lada kłopotów, ponieważ zależą od niej podejmowane przez nas wyzwania i decyzje. Gdy ktoś często czuje się źle z powodu przekonania o byciu gorszym od innych i chciałby to zmienić, może rozważyć udanie się do psychoterapeuty. Na zaakceptowanie siebie często wpływają nasze opinie na temat tego, od czego zależy wartość człowieka. W terapii pracuje się nad uświadomieniem sobie ich, jak również swoich mocnych i słabych stron. Sprawdza się, na ile myślenie o sobie jest właściwe oraz zmienia je tak, aby było bardziej zgodne z rzeczywistością.
Wzmocnij siebie
Każdy z nas powinien dbać o poczucie własnej wartości. Szczególnie ważna jest tutaj umiejętność dostrzegania swoich pozytywnych cech na co dzień. Pomocne w tym jest założenie tak zwanego “Notesu pozytywów”, czyli codzienne prowadzenie zapisu przykładów sytuacji, w których widoczne są nasze mocne strony. Choć pomysł i nazwa mogą z początku wydawać się śmieszne, to próbując, niczego nie ryzykujemy. Pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie swoich walorów, czyli wypisanie nawet drobnych umiejętności i zalet z maksymalnie wielu obszarów życia: pracy, kontaktów z ludźmi, sportu, zdrowia, rozwoju własnego, zainteresowań, wyglądu, cech charakteru itd. Im dłuższa będzie Twoja lista, tym lepiej. Kolejnym krokiem jest kupienie zeszytu lub małego notesu, który łatwo jest nosić ze sobą. Codziennie postaraj się zapisywać zdarzenia czy sytuacje, w których widoczna była którakolwiek z Twoich pozytywnych cech. Taki zapis pomaga uświadomić sobie swoje atuty oraz z czasem coraz łatwiej dostrzegać ich przejawy w codziennych sytuacjach, dzięki czemu buduje się własne poczucie wartości.
Pamiętajcie, że odpowiednia samoocena jest niezwykle ważna, gdyż jest podstawą naszego dobrego samopoczucia i satysfakcjonujących relacji z innymi. Powodzenia we wzmacnianiu siebie!
Autor: Monika Stankiewicz, psycholog, certyfikowany psychoterapeuta poznawczo-behawioralny
