Odważ się być asertywnym!

„Musisz być bardziej asertywny!” – słyszymy nieraz. Pozostaje pytanie, czym właściwie jest asertywność?

Asertywność to styl komunikacji. Umiejętność wyrażania własnych uczuć, myśli, przekonań i opinii w sposób otwarty i nie naruszający praw innych. Inne style komunikacji, o których mogłeś słyszeć, to styl agresywny, który narusza prawa innych oraz pasywny, który narusza nasze własne prawa. Prawdopodobnie słyszałeś też o stylu pasywno – agresywnym, kiedy człowiek jest w gruncie rzeczy agresywny, ale w sposób pasywny lub pośredni. Przykładowo ktoś może być zły, ale zamiast wyrażać złość w otwarty sposób, krzycząc lub uderzając, dąsa się lub trzaska drzwiami.

Pasywny (uległy) – narusza własne prawa. Przedkłada potrzeby innych nad swoje.

Asertywny – szanuje potrzeby swoje oraz innych ludzi.

Agresywny – narusza prawa innych. Uznaje własne potrzeby za najistotniejsze.

Mity dotyczące asertywności

Mit pierwszy: Asertywność jest tym samym, co agresywność 

Obalamy: Niektórzy ludzie myślą, że będąc agresywni są również asertywni, ponieważ wyrażają swoje potrzeby. Prawdą jest, że zarówno agresywny jak i asertywny sposób mówienia obejmuje wyrażanie potrzeb. Są jednak pewne istotne różnice między agresywnym a asertywnym wyrażaniem potrzeb. Różni się ono słowami, których używamy, tonem głosu, mową ciała. Przyjrzymy się tym różnicom dokładnie w części poświęconej werbalnym i pozawerbalnym aspektom każdego ze sposobów komunikowania.

Mit drugi: Będąc asertywnym dostanę to, czego chcę

Obalamy: Bycie asertywnym nie oznacza, że zawsze dostaniesz to, czego chcesz. Prawdę mówiąc, bycie asertywnym nie gwarantuje Ci żadnych wyników. Asertywność jest wyrażeniem siebie w sposób, który respektuje potrzeby Twoje i potrzeby innych ludzi. Oznacza to, że czasami dostaniesz to, czego chcesz, czasami nie uda Ci się zdobyć tego, na co liczyłeś, a w jeszcze innych sytuacjach uda się osiągnąć zadowalający dla obu stron kompromis.

Mit trzeci: Jeżeli jestem asertywny, to muszę taki być w każdej sytuacji

Obalamy: Rozumienie, czym jest asertywność, daje Ci wybór czy być asertywnym czy nie. Bycie asertywną osobą nie oznacza, że musisz okazywać asertywność w każdej sytuacji. W niektórych sytuacjach możesz zdać sobie sprawę, że asertywne zachowanie nie jest najlepszym rozwiązaniem. Na przykład, kiedy  podczas wizyty w barze, kiedy któryś z gości zachowuje się agresywnie, Twoja asertywna odpowiedź może nie być najlepszym rozwiązaniem, bo druga osoba nie zachowuje się racjonalnie. W tym przypadku możesz dojść do wniosku, że pasywne zachowanie będzie najkorzystniejsze. Nauka asertywności opiera się na dawaniu sobie wyboru!

Skutki braku asertywności

Brak asertywności prowadzić może przede wszystkim do niskiej samooceny. Jeżeli komunikujemy się w pasywny sposób, nie wyrażamy tego, co czujemy i myślimy.  Oznacza to, że możemy żyć wypełniając czyjeś potrzeby i zachcianki zamiast naszych własnych. Może to prowadzić do braku życiowego celu i poczucia utraty kontroli nad własnym życiem.

Jeżeli nigdy nie wyrażamy siebie w sposób otwarty, cały czas ukrywając własne myśli i uczucia, możemy stać się napięci, zestresowani, zaniepokojeni i drażliwi. Brak asertywności może również sprzyjać tworzeniu niezdrowych relacji. Relacji, w których będziemy czuć, że ludzie nam najbliżsi tak naprawdę nas nie znają.

Brak asertywności jest niezwykle powszechny w przypadku fobii społecznej. Osoby z fobią społeczną mają tendencje uważać, ze inni ludzie sądzą po pozorach i są krytyczni wobec nich. W z tymi przekonaniami mogą unikać sytuacji społecznych.

Jeżeli ciągle komunikujemy się w agresywny sposób, możemy w końcu stracić przyjaciół, a dodatkowo możemy stracić szacunek w oczach innych. Zdarzenia te również mogą prowadzić do niskiej samooceny.

Wiele badań naukowych dotyczy negatywnego wpływu braku asertywności – o charakterze agresywnym lub pasywnym. Ludzie bardziej asertywni są mniej depresyjni i cieszą się lepszym zdrowiem. Mniejsza asertywność wiąże się natomiast ze zwiększonym ryzykiem uzależnienia.

Jak stajemy się nieasertywni?

Asertywność to wyuczone zachowanie i styl myślenia. Wszyscy rodzimy się asertywni. Pomyśl o dziecku. Dzieci płaczą, gdy czegoś chcą. Z czasem dopasowują swoje zachowanie do sygnałów, które otrzymują ze środowiska. Dokładniej mówiąc, są to sygnały i odpowiedzi napływające od rodziny, rówieśników, kolegów z pracy i autorytetów. Na przykład, jeżeli Twoja rodzina lub grupa rówieśnicza rozwiązywała konflikty krzycząc lub spierając się, mogłeś nauczyć się rozwiązywać konflikty właśnie w taki sposób. Podobnie, jeżeli Twoja rodzina nauczyła Cię, że należy zawsze zadowalać innych zanim zadowolisz siebie, może być Ci ciężko asertywnie wyrażać własne potrzeby. Jeszcze inny przykład dotyczy sytuacji, gdy Twoja rodzina lub rówieśnicy są przekonani, że nie należy wyrażać negatywnych emocji i wyśmiewają Cię lub ignorują, kiedy to robisz. Wówczas bardzo szybko nauczysz się niewyrażania emocji.

Poniżej znajduje się lista pytań, które warto sobie zadać, gdy zastanawiasz się jak nauczyłeś się braku asertywności:

• Jak Twoja rodzina rozwiązuje konflikty?
• Co członkowie Twojej rodziny robili, gdy się z kimś nie zgadzali albo kiedy ludzie ich denerwowali?
• Jak Twoi rodzice uczyli Cię radzić sobie z konfliktami?
• Jakie wiadomości Ci przekazywali?
• W jaki sposób uczyłeś się zdobywać to, czego chcesz nie pytając wprost (np. płacząc, krzycząc, grożąc itp.)?
• Czy dziś używasz tych samych sposobów, by zdobyć to, czego chcesz?

Jak widać z przykładów powyżej często istnieją dobre i znaczące powody, dla których stajemy się nieasertywni. Jako dzieci i młodzież uczymy się zachowywać w sposób skuteczny w danym momencie. Asertywne lub agresywne zachowania wobec naszych rodziców lub przyjaciół mogło być dla nas problematyczne, więc nauczyliśmy się kontrolować. Mogliśmy się również nauczyć, że agresywne zachowania pozwalają przetrwać. Jest bardzo prawdopodobne, że członkowie rodziny lub przyjaciele, od których nauczyliśmy się tych zachowań, również kiedyś się ich od kogoś nauczyli.

To bardzo ważne, abyś nie obwiniał siebie lub swojej rodziny za brak asertywności. Lepiej spojrzeć na ten brak jako na błędne koło, w które została złapana Twoja rodzina, z którego teraz możesz się wydostać. Teraz podjąłeś decyzje o opuszczeniu tego kola i nauczeniu się nowego, asertywnego sposobu działania i myślenia. Oznacza to, że nie przekażesz już więcej nieefektywnych wzorców działania rodzinie i przyjaciołom.

Co nas powstrzymuje przed byciem asertywnym?

Oto kilka czynników, które mogą nas powstrzymywać przed byciem asertywnym:

Samospełniające się przekonania

Możemy mieć nierealistyczne przekonania i negatywne założenia na temat bycia asertywnym, naszych możliwości bycia asertywnymi oraz rzeczy, które mogą się wydarzyć, jeżeli będziemy asertywni. Są to z reguły główne przyczyny, dla których zachowujemy się nieasertywnie. Mogą to być przekonania typu:

• To niegrzeczne i samolubne wyrażać, czego chcę
• Powiedzenie, co myślę, będzie okropnie poniżające

Deficyt umiejętności

Może się zdarzyć tak, że nie mamy po prostu wystarczających umiejętności werbalnych i niewerbalnych, by być asertywnym. Możemy obserwować inne asertywne osoby i podziwiać ich zachowanie, jednocześnie nie mając pojęcia jak sami mielibyśmy zachowywać się podobnie.

Napięcie i stres

Możemy wiedzieć jak być asertywnym, a jednocześnie możemy doświadczać tak silnego niepokoju, że nie będziemy w stanie się tak w rzeczywistości zachować. Możemy odczuwać stres tak duży, że logiczne myślenie i działanie będzie utrudnione. W związku z tym powinniśmy uczyć się radzić sobie ze stresem.

Ocena sytuacji

Może się zdarzyć, że nie będziemy w stanie ocenić jak się zachować w określonej sytuacji. Istnieją trzy podstawowe błędy, które mogą się pojawić przy ocenie sytuacji. Możemy uznać stanowczą asertywność za agresję; możemy pomylić nieasertywność z uprzejmością; możemy również pomylić nieasertywność z chęcią bycia pomocnym.

Różnice kulturowe i pokoleniowe

Również kultura i przekazy pokoleniowe mają silny wpływ na nasze zachowanie. W niektórych kulturach asertywność nie jest tak wysoko ceniona jak na przykład w kulturze Zachodu. Jeżeli należysz do którejś ze wspomnianych kultur, warto jest rozważyć wady i zalety bycia asertywnym w konkretnej sytuacji. Może się okazać, że zalety życia zgodnie z wartościami istotnymi w Twojej kulturze przewyższają zalety bycia asertywnym. Asertywność może być trudna również dla starszych pokoleń. Dawniej mężczyzn uczono, że okazywanie emocji jest oznaką słabości. Kobiety natomiast uczono, że wyrażanie własnych poglądów i potrzeb jest uznawane za agresywne. Takie życiowe przekonania mogą być trudne do zmiany, ale jak najbardziej mogą być zmienione!

Jak bardzo asertywny jesteś?

Ocena asertywności własnej jest rzeczą trudną. Mogą się zdarzać sytuacje, kiedy czujemy się bardzo asertywni. W innych sytuacjach możemy czuć frustrację , ponieważ nieadekwatnie wyraziliśmy myśli i emocje.

Ćwiczenie poniżej pomoże Ci ocenić jak asertywny jesteś w różnych sytuacjach. W dolnej części po lewej stronie mamy listę sytuacji, które wymagają asertywności. W górnej części mamy zaznaczone różne grupy ludzi. Przechodzisz komórka za komórką oceniając kombinację grupy osób oraz sytuacji. Ktoś może przykładowo uznać dawanie komplementów nieznajomym jako łatwe i ocenić je na zero. Jednocześnie ta sama osoba może ocenić dawanie komplementów autorytetom na 4 punkty, czyli jako sytuację trudną.

Zadanie. Wypełnij każdą komórkę cyfrą od 0 do 5. 0 oznacza, że w danej sytuacji jesteś bardzo asertywny, a 5, że w ogóle nie potrafisz być asertywnym.

Zachowaj wypełnioną tabelkę, abyś mógł sprawdzić postępy w trakcie pracy nad asertywnością.

Podsumowanie

• Asertywność jest sposobem wyrażania Twoich potrzeb, opinii i emocji z poszanowaniem praw innych. Rożni się od zachowania agresywnego, w którym naruszamy prawa innych i uległego (pasywnego), gdzie naruszamy własne prawa.
• Nawet kiedy jesteśmy asertywni w większości sytuacji, wciąż znajdują się takie, w których bycie asertywnym jest trudne.
• Wszyscy rodzimy się asertywni, a z czasem uczymy się różnych wzorców komunikacji.
• Brak asertywności może prowadzić do niskiej samooceny.
• Środowisko może utrudniać nam bycie asertywnym.
• Czasami mamy mało pomocne przekonania o nas samych, świecie i ludziach, które utrudniają bycie asertywnym.

Tekst opublikowano za zgodą Centre for Clinical Interventions of the North Metropolitan Health Service, źródło, tłumaczenie: Aneta Jurczyk.