Czym są schematy i jak je leczyć?

Schemat jest niezwykle stabilnym, negatywnym wzorcem wykształconym w dzieciństwie lub okresie dojrzewania i rozwijającym się w ciągu życia. Postrzegamy świat poprzez nasze schematy.

Schematy są ważnymi przekonaniami i uczuciami na własny temat oraz środowiska, które przyjmujemy bez kwestionowania. Utrwalają się i są bardzo odporne na zmiany. Dla przykładu, dzieci, które rozwiną schemat tego, że są niekompetentne rzadko podważają to przekonanie nawet w dorosłym życiu. Zazwyczaj schematy nie znikają bez terapii. Ogromny sukces odniesiony w życiu jest często niewystarczający, aby zmienić schemat.

Warto podkreślić znaczenie potrzeb w procesie formowania i utrwalania schematów. Schematy powstają kiedy w okresie dzieciństwa nie są zaspokajane potrzeby. Później sam schemat przeszkadza w zaspokojeniu podobnych potrzeb w życiu dorosłym. Przykładowo: dziecko, którego potrzeba bezpiecznego przywiązania nie jest zaspokojona przez rodziców może funkcjonować w dalszych latach życia nie nawiązując bezpiecznych relacji.

Mimo, że schematy utrzymują się w ciągu życia nie zawsze jesteśmy ich świadomi. Zazwyczaj działają subtelnie, tak że nie zdajemy sobie z tego sprawy. Jednak kiedy schemat zostanie wywołany przez jakieś wydarzenie nasze myśli i uczucia są przez niego zdominowane. Właśnie w tych momentach osoby doświadczają negatywnych emocji i dysfunkcjonalnych myśli.

Jak działają schematy?

Istnieją dwa pierwotne operacje na schematach: leczenie schematu (ang. schema healing) i utrwalanie schematu (ang. schema perpetuation). Wszystkie myśli, zachowania i uczucia mogą być postrzegane jako część tych operacji. Albo leczą schemat albo go utrwalają. W dalszej części dotyczącej terapii wyjaśnimy proces leczenia schematów.

Utrwalanie schematu odnosi się do procesów rutynowych, według których funkcjonują schematy. Dochodzi do tego poprzez zniekształcenia poznawcze, wzorce zachowań oraz style radzenia sobie. Zniekształcenia poznawcze oparte są na negatywnych interpretacjach i przewidywaniach wydarzeń życiowych. Schemat będzie podkreślał lub wyolbrzymiał informacje, które go potwierdzają i minimalizował lub zaprzeczał tym informacjom, które nie są z nim zgodne. Podobnie nieadaptacyjne wzorce zachowań podtrzymują istnienie schematu

Aby zrozumieć działanie schematów należy zdefiniować trzy style radzenia sobie oparte na schematach. Te style to: uleganie schematowi (ang. schema surrender), unikanie schematu (ang. schema avoidance) oraz nadmierne kompensowanie schematu (ang. schema overcompensation). Poprzez te style schematy zwiększają swój wpływ na nasze zachowanie i podtrzymują swoje istnienie. Uleganie schematowi to wszystkie sposoby pasywnego poddawania się schematowi. Osoby akceptują schemat jak prawdę i ich działanie potwierdza schemat. Unikanie schematu to sposoby unikania aktywacji schematu. Kiedy schemat zaczyna działać wywołuje negatywne emocje.

Osoby rozwijają sposoby unikania wywoływania schematu, aby nie czuć bólu. Istnieją trzy typy unikania: poznawczy, emocjonalny i behawioralny. Unikanie poznawcze odnosi się do starań, jakie podejmują osoby, aby nie myśleć o niepokojącym wydarzeniu. Działania te mogą być świadome lub automatyczne. Osoby mogą dobrowolnie nie koncentrować się na aspektach własnej osobowości lub zdarzeniu, które ich niepokoi. Istnieją również nieświadome procesy, które pomagają nie dopuścić informacji niepokojących. Osoby często zapominają o bolesnych wydarzeniach. Przykładowo: dzieci, które były wykorzystywane seksualnie często całkowicie zapominają o tym wspomnieniu.

Unikanie emocjonalne odnosi się do automatycznego lub dobrowolnego blokowania bolesnych emocji. Często osoby stają się odrętwiałe na te uczucia, aby zmniejszyć ból. Przykładowo: mężczyzna może mówić o znęcaniu się nad nim żony i stwierdzać, że nie czuje złości wobec niej, tylko małą przykrość. Niektórzy nadużywają alkoholu lub sięgają po narkotyki, aby nie czuć emocji generowanych przez schematy.

Trzeci typ unikania to unikanie behawioralne. Osoby często działają w taki sposób, aby uniknąć sytuacji wywołujących schemat, a przez to uniknąć bólu psychologicznego.

Trzeci proces dotyczący schematów to nadmierne kompensowanie schematu. Dana osoba może zachowywać się w sposób wydający się przeciwieństwem tego, co sugeruje schemat – tak, aby uniknąć wywołania tego schematu. Na zewnątrz może to wyglądać na zdrowy sposób działania, na stawanie we własnej obronie. Kiedy jednak przekroczą granice wywołują więcej wzorców problemowych, które następnie utrzymują schemat.

Proces terapeutyczny – zmiana schematów

Celem terapii jest zaangażowanie w procesy leczące. Procesy te osłabiają nieadaptacyjne schematy i style radzenia sobie oraz rozwijają pozytywne aspekty danej osoby. Tworzy się porozumienie między terapeutą a tą pozytywną stroną pacjenta przeciwko schematom.

Istnieje kilka sposobów oceny schematów przez terapeutę. Używamy Kwestionariusza Schematu Younga, który wypełnia pacjent, zwierającego wiele myśli, uczuć i zachowań powiązanych z różnymi schematami. Pozycje kwestionariusza mogą być ocenione ze względu to jak ważne są w życiu pacjenta.

Istnieją również różne techniki wyobrażeniowe, które pomagają ocenić schematy. Jedna z nich polega na poproszeniu pacjenta o zamknięcie oczu i stworzenie obrazu siebie jako dziecka z własnymi rodzicami. Obrazy, które się pojawiają często prowadzą do rdzenia schematów.

Tłumaczenie: Joanna Lichoń Źródło: A Client’s Guide to Schema Therapy, David C. Bricker, Ph.D. and Jeffrey E. Young, Ph.D. Schema Therapy Institute

Udostępnij