Każdy z nas, niezależnie od wieku i płci, może stać się ofiarą agresywnego zachowania innej osoby lub grupy osób. W wielu miejscach pracy tworzone są specjalne procedury mające na celu zapobieganie występowaniu zjawiska mobbingu. Nie jest tajemnicą, że różne formy przemocy wstępują również w szkołach i dotyczą dzieci i młodzieży. Media coraz częściej informują o szokujących przypadkach okrutnego znęcania się nad uczniami przez ich rówieśników na terenie szkoły. Zjawisko, o którym mowa nosi nazwę bullyingu, który w dosłownym tłumaczeniu oznacza po prostu „znęcanie się”, „zastraszanie”, „tyranizowanie”, „maltretowanie”.
Bullying – co to takiego?
Przemoc szkolna przybierać może różne formy – od bezpośrednich aktów przemocy fizycznej (bicie, kopanie, popychanie, szarpanie itp.), do bardziej wyrafinowanych i często trudniejszych do zauważenia form zastraszania społecznego (rozsiewanie plotek, wykluczanie z grupy rówieśniczej, izolowanie) i werbalnego (wyzywanie, ośmieszanie, poniżanie). Do pozawerbalnych aktów przemocy należą takie zachowania jak uporczywe wpatrywanie się, czy wykonywanie zastraszających gestów, sugerujących możliwość zrealizowania wypowiedzianej wcześniej groźby. Wraz z rozwojem portali społecznościowych, coraz częstszą formą zastraszania jest tzw. cyberbullying, czyli nękanie drogą elektroniczną.
Jak może zachowywać się dziecko, które doświadcza bullyingu?
W przypadku wielu zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży, rodzice jako powód zgłoszenia się do psychologa podają wyraźne zmiany w różnych sferach zachowania. Często niepokój opiekunów budzi obniżony nastrój dziecka, jego płaczliwość i smutek, problemy ze snem, utrata apetytu, lękliwość czy niska samoocena. Problemy, z którymi rodzice zgłaszają się do psychologa dotyczą również objawów somatycznych – dziecko skarży się na bóle głowy i/lub brzucha. Wymienione symptomy jakkolwiek niepokojące, nie wskazują jednoznacznie na przyczynę i mogą należeć do objawów wielu różnych zaburzeń i problemów. Zaobserwowanie tego typu objawów powinno jednak wzbudzić naszą czujność. Obok wymienionych wyżej objawów o doświadczaniu przemocy ze strony rówieśników może również świadczyć szereg innych, bardziej specyficznych symptomów.
Dzieci doświadczające przemocy ze strony rówieśników często nie mówią wprost o swoim problemie. Pewne zdarzenia lub zachowania mogą jednak wzbudzić podejrzenia opiekunów. Kiedy dziecko wraca ze szkoły ze zniszczonymi podręcznikami, przyborami lub ubraniami, zauważamy u niego siniaki, otarcia lub zaczerwienienia, o których nie mówi, lub których nie potrafi wytłumaczyć, są to wystarczające powody, żeby uważniej przyjrzeć się sytuacji.
Częstą reakcją dzieci, które są zastraszane przez rówieśników są obawy lub wyraźna niechęć przed chodzeniem do szkoły, powrotami z niej, czy udziałem w aktywnościach wymagających interakcji z innymi dziećmi. Dziecko może reagować płaczem, krzykiem lub nawet agresją gdy w rozmowach pojawiają się tematy związane ze szkołą. Może również w otwarty sposób odmawiać pójścia do szkoły lub symulować choroby, aby tego uniknąć. Ofiary bullyingu mają przeważnie niewielką (lub wcale) liczbę przyjaciół, a czas na przerwach starają się spędzać w pobliżu nauczycieli lub innych osób dorosłych. W niektórych przypadkach dzieci mogą nagle pogorszyć się w nauce i utracić zainteresowanie szkołą.
Jak pomóc zastraszanemu dziecku?
Mówienie o doświadczaniu przemocy ze strony rówieśników jest dla dziecka bardzo trudne. Wiąże się z przeżywaniem lęku, wstydu oraz poczucia beznadziejności. Dlatego też bardzo ważna jest reakcja osoby dorosłej, której dziecko zdecyduje się powiedzieć o swoim problemie.
Bardzo istotne jest, aby pozwolić dziecku opowiedzieć o swoich doświadczeniach zapewniając mu poczucie bezpieczeństwa. Nie należy krytykować i obwiniać dziecka za zaistniałą sytuację oraz podważać sposobów, w jakie sobie z nią radzi. Zgłoszonej przez dziecko przemocy nie można lekceważyć, musi ona zostać potraktowana poważnie. Ważne jest by dziecko miało poczucie, że rodzic bądź opiekun wierzy mu i będzie go wspierać w rozwiązaniu sytuacji. Konieczne jest również nawiązanie współpracy rodziców ze szkołą oraz opracowanie wspólnej strategii zapewnieni dziecku bezpieczeństwa.
Aby pomóc dziecku w poradzeniu sobie z doświadczeniem bullyingu nie należy zachęcać go, by samo również stosowało przemoc. Ważne jest natomiast opracowanie i omówienie z dzieckiem możliwych sposobów działania. Warto również przećwiczyć je z dzieckiem w domu. Jednym z takich sposobów może być nauczenie dziecka asertywnego komunikowania się. Można również opracować z dzieckiem plan działania w sytuacji prowadzącej do zastraszania, np. nauczyć je zwracania się o pomoc do kolegów lub nauczycieli. Ważne jest wzmacnianie w dziecku przekonania, że zgłoszenie przemocy nie jest oznaką donoszenia. Dbałość o rozwijanie zainteresowań dziecka poprzez zapisanie go na zajęci pozaszkolne może wzmocnić jego poczucie własnej wartości oraz ułatwić mu nawiązanie nowych relacji koleżeńskich.
Dziecko doświadczające bullyingu potrzebuje przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa oraz pełnego wsparcia ze strony dorosłych. Należy zapewniać je, że przemoc jest czymś złym oraz, że nie zasłużyło na nią, niezależnie od swojego wcześniejszego zachowania. Jeżeli dziecko nie radzi sobie z sytuacją przemocy, jego nastrój jest obniżony, odczuwa silny lęk, konieczne może okazać się również wsparcie psychologa lub psychoterapeuty.
Autor: Michalina Knopp
Bibliografia:
Dąbkowski M. R., Bullying – zastraszanie i przemoc szkolna, w: Zaburzenia zachowania u dzieci. Teoria i praktyka pod red. A. Kołakowskiego
