Moduł A1: Pokonaj zaburzenia odżywiania. Czym są problemy z odżywianiem?

W najbliższym czasie będziemy przedstawiać dwa zestawy materiałów informacyjnych na temat zaburzonego odżywiania się i metod przezwyciężenia go. Skoro czytasz te słowa, prawdopodobnie chciałbyś uporać się z problemami związanymi z kontrolowaniem swojego odżywiania się, wagi lub sylwetki. Te dwa zestawy materiałów informacyjnych przeznaczone są dla ciebie.

Każdy zestaw podzielono na moduły, zawierające informacje, arkusze zadań oraz proponowane ćwiczenia lub działania. Zalecamy opracowywanie zestawów (i składających się na nie modułów) po kolei – opracuj zestaw A zanim przejdziesz do zestawu B.

Zestaw A (Przejmij kontrolę… Inicjowanie zmian) zawiera informacje na temat zaburzonego odżywiania się oraz proponuje strategie, które pomogą ci zacząć zmieniać zachowania i nawyki związane z zaburzonym odżywianiem się i kontrolowaniem wagi ciała.
Zestaw B (Pod kontrolą… Nastawienie ma znaczenie) proponuje strategie przekształcania zaburzonych myśli na temat jedzenia i kontrolowania wagi.

Chcemy serdecznie powitać cię na drodze ku nauce i zmianom. Powinieneś wiedzieć, że przezwyciężenie zaburzonych nawyków związanych z odżywianiem może zająć trochę czasu, zwłaszcza, jeśli borykasz się z tym problemem od kilku lat. Bądź cierpliwy – to nie jest wyścig! Najlepiej, jeśli będziesz dokładnie zapoznawał się z modułami i wypróbowywał proponowane strategie aż do momentu, w którym poczujesz się pewnie i będziesz gotowy stawić czoła innym problematycznym aspektom swoich zwyczajów związanych z kontrolowaniem jedzenia i wagi. W ten sposób będziesz w stanie wprowadzić trwałe zmiany.

Pamiętaj, żeby się nie poddawać, tylko iść naprzód. Wytrwaj i nie ustawaj w pracy nad sobą!

Pierwszy moduł zestawu materiałów informacyjnych A zawiera informacje na temat zaburzonego odżywiania się oraz strategie, które pomogą ci zacząć zmieniać zachowania i nawyki związane z zaburzonym odżywianiem się i kontrolowaniem wagi ciała. Zalecamy, żebyś przed przystąpieniem do wprowadzania zmian przeczytał po kolei wszystkie moduły w tym zestawie.

Jeśli uważasz, że możesz cierpieć na zaburzenia odżywiania, koniecznie porozmawiaj ze swoim lekarzem ogólnym, ponieważ utrzymywanie niezdrowo niskiej wagi, szybkie chudnięcie albo prowokowanie wymiotów i nadużywanie środków przeczyszczających powoduje wiele powikłań zdrowotnych. Zalecamy, żebyś poszukał profesjonalnej pomocy w pracy nad przezwyciężeniem swojego zaburzenia odżywiania.

Jeśli stosujesz jakiekolwiek ekstremalne sposoby kontroli wagi – nawet rzadko – również powinieneś zgłosić się do lekarza ogólnego na kompleksowe badania, ponieważ twoje zdrowie może być zagrożone. Ekstremalne sposoby kontroli wagi to:

Ekstremalne ograniczanie jedzenia lub stosowanie głodówek (i/lub szybka utrata masy ciała)
Prowokowanie wymiotów i nadużywanie środków przeczyszczających lub odwadniających
Ekstremalne ćwiczenia fizyczne.

Wprowadzenie

Oto zestaw materiałów informacyjnych A na temat przezwyciężania zaburzonego odżywiania się. W modułach tego zestawu wprowadzimy ważne informacje o zaburzeniach odżywiania i sposobach kontroli wagi. Pomożemy ci rozpoznać czy odżywiasz się w sposób zaburzony, czy może cierpisz na pełnoobjawowe zaburzenie odżywiania. Wtedy będziesz w stanie zdecydować, czy możesz skorzystać z tych materiałów informacyjnych, czy raczej musisz poszukać profesjonalnej pomocy – w ramach uzupełnienia do opracowania niniejszych modułów bądź zamiast tego.

Zalecamy przeczytanie modułów w kolejności od 1 do 10. Upewnij się, że dokładnie zapoznałeś się z modułem 1 zanim przystąpisz do czytania modułu 2. Tak samo przed przejściem do zestawu materiałów informacyjnych B dokładnie zapoznaj się z zestawem A. Proponujemy również, żebyś przeczytał wszystkie moduły z tego zestawu, zanim podejmiesz decyzję, czy chcesz się zmienić i zanim udzielisz odpowiedzi na pytania. Musisz być w pełni świadomy na co się zdecydujesz! Zmiana swoich zachowań wymaga ogromnego zaangażowania i przed wyruszeniem w drogę ku zdrowszym nawykom żywieniowym i sposobom kontroli wagi bardzo pomocne jest zobaczenie całościowego obrazu sytuacji.

Pełnoobjawowe zaburzenia odżywiania rozwijają się z zaburzonych nawyków związanych z odżywianiem się i/lub kontrolowaniem wagi. Kiedy zaburzenie odżywiania już się rozwinie, łatwo się utrwala i trudno je zmienić. W związku z tym, jeśli twoje wzorce odżywiania się są lekko zaburzone, warto pracować nad ich poprawą. Te zestawy materiałów informacyjnych zostały stworzone z myślą o ludziach takich jak ty, ale mogą być również pomocne dla osób cierpiących na poważniejsze zaburzenia odżywiania.

Wokół tematu zaburzeń odżywiania istnieje wiele mitów i zagadek. W tym module omówimy czym są zaburzenia odżywiania i zbadamy wpływ, jaki mogą wywierać na życie zmagającej się z nimi osoby. Pomożemy ci określić poziom zaburzenia twojego odżywiania. Opiszemy również podejście, które pomoże ci wkroczyć na ścieżkę zdrowych nawyków żywieniowych. Chcemy pomóc ci wyeliminować wszelkie zaburzone zachowania związane z jedzeniem i kontrolowaniem wagi oraz opracować plan zdrowego odżywiania się, który ustabilizuje twoją wagę na satysfakcjonującym cię poziomie i pozwoli utrzymać zdrowe nawyki do końca życia. Brzmi dobrze?

Czym są zaburzenia odżywiania

W przebiegu zaburzeń odżywiania występują dwa kluczowe elementy: zaburzone nawyki żywieniowe i zaburzone sposoby kontrolowania wagi. Do zaburzonych nawyków żywieniowych należą: ograniczanie spożywanego jedzenia, przestrzeganie rygorystycznych zasad dietetycznych, nadmierne zaabsorbowanie jedzeniem, gwałtowne objadanie się oraz zmienione zachowania podczas posiłków. Do zaburzonych sposobów kontrolowania wagi należą: wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, prowokowanie wymiotów lub nadużywanie środków przeczyszczających albo moczopędnych (zapobiegających zatrzymywaniu wody w organizmie). Te zachowania i nawyki związane z jedzeniem i kontrolą wagi określane są jako „zaburzone”, gdy stosowane są w sposób skrajny, przez co stają się szkodliwe.

Na przykład, wiele osób (zwłaszcza dziewcząt i kobiet) przechodzi na dietę i ogranicza spożycie jedzenia. Stosowanie diety tylko wtedy staje się „zaburzone” kiedy przestrzega się jej tak rygorystycznie, że dzienne spożycie żywności jest niewystarczające dla zachowania zdrowia – bądź ze względu na niewystarczającą ilość jedzenia bądź dlatego, że jedzenie to jest niezrównoważone pod względem wartości odżywczych. Podobnie, umiarkowana aktywność fizyczna jest zachowaniem zdrowym. Jednak aktywność fizyczna staje się „zaburzona” gdy ktoś ćwiczy zbyt często, obsesyjnie, kiedy zmusza się do nadmiernego wysiłku fizycznego, lub kiedy ćwiczenia stają się ekstremalnym sposobem kontrolowania masy ciała, tak, że kolidują z innymi aspektami życia. Jeśli ktoś ćwiczy nadmiernie, będzie zdenerwowany, gdy coś uniemożliwi mu wykonywanie ćwiczeń i będzie kontynuować wysiłek fizyczny pomimo kontuzji albo złej pogody. Może także priorytetowo traktować swój reżim fizyczny i przedkładać go nad rozrywkę lub spędzanie czasu z innymi.

Należy również zdać sobie sprawę, że ludzie cierpiący na zaburzenia odżywiania narażają się na wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań fizycznych i medycznych. Najpoważniejsze z tych problemów związane są z upośledzeniem funkcjonowania serca. Zaburzone odżywianie się i/lub zaburzone sposoby kontrolowania wagi mogą doprowadzić do zawału serca, śpiączki lub śmierci. Dlatego jeśli masz obawy, że ty lub bliska ci osoba cierpi z powodu zaburzeń odżywiania, koniecznie potraktuj sprawę poważnie i zasięgnij porady lekarza. Kwestie te zostaną omówione szerzej na dalszych stronach.

Zaburzenia odżywiania częściej występują wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Około 90% osób cierpiących z powodu zaburzeń odżywiania to kobiety. Jednak zaburzenia odżywiania u mężczyzn często pozostają nie zdiagnozowane, ponieważ mężczyźni mają opory przed zgłaszaniem się z takimi problemami do lekarza. Chociaż istnieją podobieństwa pomiędzy mężczyznami i kobietami cierpiącymi z powodu zaburzeń odżywiania, istnieją też pewne różnice. Kobiety dążą raczej do szczupłości, podczas gdy mężczyźni starają się osiągnąć umięśnione ciało. Mężczyźni i chłopcy częściej mówią, że chcą być „dobrze zbudowani”, osiągnąć maksymalną definicję mięśni i niski poziom tkanki tłuszczowej. Kobiety i dziewczęta też chcą osiągnąć niski poziom tkanki tłuszczowej, ale zazwyczaj pragną mieć mniejsze ciało.

Zaburzone odżywianie się staje się pełnoobjawowym zaburzeniem odżywiania, gdy zaczyna spełniać określone kryteria diagnostyczne. Normy te ustalane są przez ekspertów służby zdrowia. Większość ludzi słyszało o anoreksji i bulimii, i zaburzenia te są bardzo poważne. Ale można cierpieć na zaburzenie odżywiania o równie poważnych objawach, nawet jeśli schemat tych objawów nie całkiem pasuje do wzorca anoreksji lub bulimii. Szacuje się, że u około 15% kobiet w Australii na pewnym etapie życia rozwinie się jedno z zaburzeń odżywiania.

Przyjrzymy się teraz głównym zaburzeniom odżywiania i opiszemy klasyfikujące je zachowania lub objawy. Objawy przedstawimy poniżej, by pomóc ci zrozumieć różne rodzaje zaburzeń odżywiania, natomiast do konkretnych zachowań powrócimy w kolejnych modułach, opisując je bardziej szczegółowo.

Anoreksja

Badania przeprowadzone ostatnio w Australii pokazują, że u około 2% kobiet w pewnym momencie życia rozwinie się anoreksja, a u kolejnych 2% „częściowa anoreksja” – choroba podobna do anoreksji, ale nie do końca spełniającej jej wszystkie kryteria diagnostyczne. Osoby cierpiące na anoreksję ograniczają spożycie pokarmów do tego stopnia, że zaczynają się głodzić. Jednak zaburzenia tego nie powinno się uważać po prostu za próżność czy zbyt daleko posuniętą dietę. Osoby cierpiące na anoreksję mają złożony sposób myślenia, który bardzo trudno zmienić. Ich zachowanie napędzane jest intensywną obawą przed przybraniem na wadze oraz zniekształconym postrzeganiem własnego ciała. Stają się zbyt zaabsorbowane żywnością, procesem jedzenia (lub niejedzenia) i wagą.

Anoreksję charakteryzują następujące objawy:

Ekstremalna szczupłość. Osoby z anoreksją osiągają wagę poniżej 85% wagi oczekiwanej dla ich wieku i wzrostu. Drastycznie ograniczają spożycie pokarmów i mogą uprawiać forsowne ćwiczenia fizyczne w celu kontrolowania swojej wagi.
Intensywna obawa przed przybraniem na wadze. Pomimo poważnej niedowagi, osoby cierpiące na anoreksję wykazują skrajny lęk przed „roztyciem się”. Boją się osiągnąć nawet przeciętną wagę.
Zaburzone postrzeganie wagi lub kształtu ciała. Osoby z anoreksją nie widzą swojego ciała takim, jakie jest w rzeczywistości. Kiedy patrzą w lustro, widzą ciało znacznie większe i „grubsze” niż jest naprawdę. Postrzeganie swojego ciała w ten sposób ma duży wpływ na to, co o sobie myślą oraz na ich poczucie własnej wartości. Nadmierna szczupłość jest bardzo niezdrowa dla organizmu ludzkiego, ale osoby cierpiące na anoreksję nie zdają sobie sprawy ze stopnia, w jakim straciły na wadze i dlatego nie dostrzegają, że ich niska waga jest problemem.
Brak miesiączki. U kobiet, które zaczęły już miesiączkować, za brak miesiączki uważa się niewystąpienie co najmniej trzech kolejnych cyklów miesięcznych. (U mężczyzn dochodzi do obniżenia poziomu testosteronu.)

Wyróżnia się dwa typy anoreksji:

Typ restrykcyjny – osoba chora nie przejawia takich zachowań jak gwałtowne objadanie się, prowokowanie wymiotów i nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych.
Typ bulimiczny – osoba chora przejawia takie zachowania, jak gwałtowne objadanie się, prowokowanie wymiotów i nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych. Gwałtowne objadanie się polega na zjadaniu olbrzymiej ilości pokarmu w krótkim czasie, czemu towarzyszy poczucie utraty kontroli nad jedzeniem. Dochodzi również do prowokowania wymiotów lub nadużywania środków przeczyszczających i moczopędnych. Około 60% osób cierpiących na anoreksję gwałtownie się objada i/lub prowokuje wymioty albo nadużywa środków przeczyszczających i moczopędnych. Gwałtowne objadanie się i przeczyszczanie omówimy bardziej szczegółowo poniżej, w module 6.

Bulimia

Badania przeprowadzone ostatnio w Australii pokazują, że u około 3% kobiet w pewnym momencie życia rozwinie się bulimia. Osoby cierpiące na bulimię przechodzą przez okresy gwałtownego objadania się, po których stosują różne metody zapobiegające przyrostowi masy ciała, mające skompensować nadmiar przyjętych kalorii. Prowadzi to do obsesji na punkcie pokarmów i zaabsorbowanie myślami o jedzeniu (lub niejedzeniu).

Bulimię charakteryzują następujące objawy:

Częste epizody gwałtownego objadania się. Gwałtowne objadanie się obejmuje dwa kluczowe elementy:

Zjadanie pokarmów w ilości, którą większość ludzi uznałaby za bardzo dużą, w stosunkowo krótkim czasie (na przykład w ciągu dwóch godzin).
Poczucie utraty kontroli nad jedzeniem (na przykład, osoba taka nie potrafi się zatrzymać, nawet jeśli chce, albo nie potrafi powstrzymać się przed rozpoczęciem objadania się).

Zachowania kompensacyjne. Zachowania nazywane są „kompensacyjnymi”, gdy mają na celu „zrównoważenie” lub zrekompensowanie skutków epizodu gwałtownego objadania się. Na przykład, osoby z bulimią mogą po takim epizodzie zmuszać się do wymiotów, uważając, że to uchroni je od przybrania na wadze. Inne zachowania mające stanowić kompensację po epizodzie objadania się to: nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych, głodówki, albo nadmierna aktywność fizyczna.
Częste zachowania. U osób z bulimią epizody gwałtownego objadania się i zachowania kompensacyjne występują często, na przestrzeni kilku miesięcy (lub dłużej).
Wpływ kształtu ciała. Sposób, w jaki osoby z bulimią postrzegają swoje ciało, sylwetkę i wagę ma decydujący wpływ na to, jak o myślą o sobie i o swojej wartości.
Brak poważnej niedowagi.

Podobnie jak w przypadku anoreksji, wyróżniamy dwa typy bulimii:

Typ przeczyszczający – osoba chora regularnie prowokuje wymioty albo nadużywa środków przeczyszczających lub moczopędnych.
Typ nieprzeczyszczający – osoba chora regularnie stosuje głodówki lub wykonuje wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, ale nie stosuje regularnie takich sposobów kontroli wagi, jak prowokowanie wymiotów albo nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych.

Jak można zauważyć, niektóre z objawów anoreksji i bulimii są dość podobne. Jednak pomiędzy tymi zaburzeniami istnieją zasadnicze różnice. Po pierwsze, skrajna szczupłość jest głównym objawem anoreksji, ale nie bulimii. Po drugie, cykle objadania się i zachowań kompensacyjnych są głównym kryterium rozpoznania bulimii, ale nie anoreksji (choć wiele osób z anoreksją może gwałtownie się objadać i / lub prowokować wymioty albo nadużywać środków przeczyszczających lub moczopędnych).

Zaburzenia odżywiania nie określone inaczej

Terminu „nietypowe zaburzenia odżywiania” używa się na określenie zaburzeń odżywiania, które nie spełniają dokładnie kryteriów diagnostycznych dwóch zaburzeń opisanych powyżej. Ponad połowa osób z zaburzeniami odżywiania należy właśnie do tej kategorii. Jednym z najbardziej powszechnych zaburzeń w obrębie tej kategorii jest zespół napadowego objadania się – na zespół ten cierpi około 6% osób. Prawie 50% osób, które napadowo się objadają, to mężczyźni.

Zespół napadowegoobjadania się

Objawy obejmują:

Częste przejadanie się aż do uczucia dyskomfortu. Osoba z zespołem napadowego objadania się będzie kontynuować jedzenie nawet w momencie, kiedy jej żołądek mówi jej, że jest pełny.
Poczucie utraty kontroli nad jedzeniem. W trakcie epizodu napadowego objadania się, osoba cierpiąca na ten zespół ma poczucie utraty kontroli i często jest przekonana, że nie mogłaby przestać jeść, nawet gdyby chciała.
Jedzenie szybciej niż normalnie. Podczas epizodu napadowego objadania się osoba cierpiąca na ten zespół często je bardzo szybko.
Poczucie winy i wstydu. Osoba cierpiąca na zespół napadowego objadania się czuje się winna i zawstydzona z powodu ilości jedzenia spożywanego w trakcie epizodu oraz z powodu sposobu, w jaki to jedzenie pochłania.
Jedzenie samotnie i w tajemnicy. Wśród ludzi z zespołem napadowego objadania się bardzo powszechne jest jedzenie w ukryciu, w tajemnicy przed rodziną i przyjaciółmi. Takie zachowanie związane jest z poczuciem winy i wstydem.
Jedzenie, kiedy nie jest się głodnym. Osoba z zespołem napadowego objadania się często gwałtownie się objada, kiedy nie jest głodna. Często objada się, kiedy czuje się zestresowana, rozzłoszczona, znudzona lub przygnębiona. Negatywne zdarzenia również mogą wywołać epizod napadowego objadania się. W ten sposób, objadanie się służy do regulowania i kontrolowania nastroju. Zależność między regulacją nastroju a objadaniem się omówimy bardziej szczegółowo w module 7.

Zespół napadowego objadania się różni się od anoreksji i bulimii, ponieważ osoba na niego cierpiąca nie próbuje zrekompensować skutków nadmiernego spożycia kalorii przy pomocy ekstremalnych sposobów kontroli masy ciała (takich jak głodówki, nadmierna aktywność fizyczna, wymioty lub nadużywanie środków przeczyszczających).

Istnieją inne formy zaburzonego odżywiania się, które nie mieszczą się ściśle w powyższych kategoriach. Niektórzy ludzie gwałtownie się objadają i prowokują wymioty lub nadużywają środków przeczyszczających, ale nie na tyle często, aby spełnić kryteria diagnostyczne bulimii. Niektórzy ludzie prowokują wymioty lub nadużywają środków przeczyszczających nawet jeśli się nie objadają. Inni ludzie poszczą, żeby schudnąć, ale ich waga nie jest na tyle niska, aby spełnić kryteria diagnostyczne anoreksji.

Wszystkie zaburzone zachowania związane z jedzeniem i kontrolowaniem wagi są potencjalnie poważne i szkodliwe dla zdrowia. Jeśli przejawiasz którykolwiek z tych nawyków, powinieneś umówić się do lekarza ogólnego na badania.

Wpływ zaburzeń odżywiania

Jak dotąd omówiliśmy różne rodzaje zaburzeń odżywiania. Jeśli czytasz ten zestaw materiałów informacyjnych, prawdopodobnie rozpoznałeś u siebie pewne wzorce zaburzonego odżywiania się, lub być może martwisz się o kogoś bliskiego. Przyjrzymy się teraz wpływowi, jaki zaburzenia te mogą wywierać na życie zmagających się z nimi ludzi. U osób z zaburzeniami odżywiania zazwyczaj dochodzi do istotnych zmian fizycznych, emocjonalnych i osobowościowych; doświadczają również zmian w życiu zawodowym i kontaktach społecznych. Czytając tę cześć modułu, być może rozpoznasz wiele z tych zmian we własnym życiu, lub w życiu bliskiej ci osoby.

Zmiany fizyczne

Zaburzenia odżywiania powodują zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne zmiany fizyczne. Do zmian zewnętrznych należą: utrata włosów na głowie, zwiększenie owłosienia na ciele, suchość skóry i łamliwość paznokci. Wymioty, nadużywanie środków przeczyszczających i niedożywienie mogą spowodować poważne szkody wewnętrzne. Osoby z zaburzeniami odżywiania często cierpią z powodu nieprawidłowej gospodarki elektrolitami i schorzeń układu krążenia (problemy z sercem wynikające z utraty masy ciała i / lub prowokowania wymiotów i nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych, powodujące zawroty głowy lub omdlenia), dolegliwości ze strony układu pokarmowego (problemy trawienne, takie jak wzdęcia, refluks i zaparcia), braku równowagi hormonalnej (zatrzymanie miesiączkowania u kobiet i niski poziom testosteronu u mężczyzn), bezpłodności, zaburzeń układu odpornościowego, obniżenia gęstości kości i osłabienia zębów.

Te konsekwencje fizyczne bywają niebezpieczne, a niektóre z nich są nieodwracalne. Zaburzenia równowagi elektrolitowej mogą być przyczyną ataków serca i udarów mózgu, prowadzących niekiedy do śpiączki lub śmierci. Uszkodzenia przewodu żołądkowo-jelitowego mogą doprowadzić do nietrzymania moczu bądź stolca, albo do pęknięcia przełyku, w wyniku którego wymioty dostają się do płuc powodując uduszenie. Przy częstym wymiotowaniu kwasy żołądkowe dostają się do jamy ustnej i powodują erozję szkliwa zębowego, którego nigdy nie da się odbudować (konieczne może być wstawienie implantów lub nałożenie koron). Niedowaga w okresie wzrostu (dzieciństwo i dojrzewanie) może spowodować dwa rodzaje nieodwracalnych powikłań. Pierwszym jest zahamowanie wzrostu – osoby z niedowagą przestają rosnąć i mogą nigdy nie osiągnąć swojego potencjalnego wzrostu. Drugim (spowodowanym niskim poziomem hormonów) jest obniżenie gęstości kości, które skutkuje łamliwością kości i może prowadzić do osteoporozy, albo osteopaenii, czyli stanu uznawanego za wczesny etap osteoporozy.

Takie uszkodzenie kości jest trwałe, i nie odzyskują one „dobrej formy”, nawet kiedy ciało wraca do normalnej wagi. Osoba z powikłaniami tego typu przez resztę życia pozostaje podatna na zmęczeniowe i klasyczne złamania kości. Niektórzy lekarze zalecają suplementację wapniem, ale obecnie nie ma żadnych naukowych dowodów na to, że suplementy pomagają złagodzić problem.

Powinieneś zgłosić się na badania lekarskie, jeśli wymiotujesz, nadużywasz środków przeczyszczających lub poważnie ograniczasz jedzenie, nawet jeśli twoja waga jest nadal w normie. Możesz niepokoić się koniecznością powiedzenia lekarzowi o swoich problemach, ale musisz to zrobić, żeby można było wykonać odpowiednie badania. Warto zaznaczyć, że czasami wyniki badań mogą sugerować, iż wszystko jest „w normie”, ale to nie zawsze oznacza, że problem nie istnieje – często oznacza to po prostu, że badania nie wykryły zmian fizycznych. Przynajmniej lekarz będzie w stanie monitorować twój stan zdrowia.

Czy zauważyłeś jakieś zmiany fizyczne odkąd cierpisz z powodu zaburzonego odżywiania się?
Czy zauważyłeś zmiany zewnętrzne, na przykład wypadanie włosów albo przesuszenie skóry?
Czy zdarzyło ci się zasłabnąć lub mieć zawroty głowy?
Czy masz problemy żołądkowo-jelitowe?
Jeśli jesteś kobietą, czy twój cykl menstruacyjny się zmienił?
Czy zgłosiłeś się do lekarza po poradę lub na badania?

Jak te zmiany wpłynęły na twoje życie? Zapisz swoje przemyślenia poniżej.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Zmiany psychiczne i osobowościowe

Zaburzenie odżywania wpływa nie tylko na twoje ciało, ale również na to, jak myślisz i o czym myślisz. Zaabsorbowanie żywnością i procesem jedzenia może osiągnąć takie nasilenie, że niemal niemożliwe jest skoncentrowanie się na czymkolwiek innym. Ta obsesja na punkcie żywności i jedzenia (lub niejedzenia) często zastępuje zainteresowania i aktywności, które wcześniej były źródłem przyjemności.

Odkąd twoje odżywianie się stało się zaburzone, być może zaobserwowałeś zmiany w swojej osobowości. W wyniku niedożywienia ludzie czują się marudni i rozdrażnieni, a często wręcz przygnębieni i niespokojni, co powoduje dramatyczne zmiany osobowościowe. Być może zauważyłeś, że stałeś się bardziej skryty w życiu codziennym, że czujesz potrzebę ukrywania swojego zachowania przed rodziną i przyjaciółmi. Zmiany te są elementem zaburzonego odżywiania się i cofną się, kiedy wrócisz do zdrowia.

Czy zauważyłeś jakieś zmiany nastroju lub osobowości odkąd twoje odżywianie się jest zaburzone? Jak te zmiany wpłynęły na twoje życie? Zapisz swoje przemyślenia poniżej.

Wpływ na życie zawodowe i kontakty społeczne

Zaburzenia odżywiania mogą mieć ogromny wpływ na twoje życie zawodowe i kontakty społeczne. Zmęczenie i zaabsorbowanie jedzeniem może wpływać na koncentrację w pracy. Miejsce pracy może również stać się przestrzenią, gdzie doświadczasz skrajnego niepokoju, z powodu ciągłych starań, by ukrywać swoje zaburzone odżywianie się i unikać kuszących potraw. Osoby odżywiające się w sposób zaburzony często doświadczają również zmian w kontaktach społecznych. Być może odkryłeś, że nie chcesz przebywać wśród ludzi, ponieważ obawiasz się, że mogliby zauważyć i ocenić twoje zachowanie, albo mogliby cię nie zrozumieć. Ponadto, takie zachowania, jak nadmierna aktywność fizyczna, bywają przedkładane nad kontakty społeczne, co pogłębia izolację.

Czy twoje zaburzone odżywianie się wpłynęło na twoje życie zawodowe lub kontakty społeczne? Jakich zmian doświadczyłeś? Jak się w związku z tym czujesz? Zapisz swoje przemyślenia poniżej.

Rola diety i odchudzania

Jeśli doczytałeś aż dotąd, prawdopodobnie jesteś zainteresowany wypracowaniem sobie zdrowszych nawyków żywieniowych. Najprawdopodobniej stosowałeś w przeszłości różne diety, lub stosujesz jakąś teraz. Wiemy, że w zachodnich społeczeństwach na kobiety wywierana jest presja, by miały określoną masę ciała lub określone kształty: szczupłość jest idealizowana a tusza piętnowana. Powodem, dla którego większość ludzi stosuje diety jest niezadowolenie z własnego ciała. W przypadku niektórych osób starania, by zapanować nad odżywianiem się i wagą wymykają się spod kontroli i zaczynają rządzić ich życiem. Czy tak było z tobą?

Większość diet wymaga przestrzegania rygorystycznych i często dziwacznych zasad, nie tylko dotyczących ograniczenia kalorii, ale często wykluczających niektóre pokarmy. W modułach 8 i 9 szczegółowo wyjaśnimy, dlaczego modne diety to gotowy przepis na zaburzone odżywianie się, efekt jo-jo i związane z nim niezdrowe i niepokojące wahania wagi, a także na czucie się źle z samym sobą. Czasopisma i przemysł dietetyczny zarabiają miliony, wykorzystując ludzkie zagubienie… w dodatku stwarzając fałszywe pozory. Jak to się odnosi do tematu? Cóż, badania wskazują, że to nie ludzie zawodzą na diecie, ale diety zawodzą ludzi, ponieważ kiedy ciało człowieka, zaprogramowane na stałe do utrzymywania zdrowej wagi, otrzymuje niedostateczną ilość jedzenia, zaczyna domagać się większej ilości pokarmu, aby nadrobić deficyty odżywcze. Dlaczego więc ludzie wciąż stosują diety? Diety często działają na krótką metę, a badania pokazują, że mamy skłonność do zapamiętywania pierwszych dni diety, gdy byliśmy w stanie schudnąć stosunkowo łatwo, mieliśmy większe poczucie kontroli i otrzymywaliśmy pochwały od innych ( „Wyglądasz świetnie! Straciłeś na wadze?”). Kiedy dieta zawodzi, myślimy, że to MY zawiedliśmy, obwiniamy się i rozpoczynając kolejną dietę próbujemy ponownie przeżyć te chwile, kiedy mieliśmy poczucie panowania nad sytuacją i traciliśmy na wadze. Czy to brzmi znajomo?

Jeśli rozwinęło się u ciebie zaburzone odżywianie się, równie dobrze możesz czuć opór przed zrezygnowaniem z dotychczasowych zachowań, ponieważ nie chcesz przytyć. Ale prosimy byś zachował otwarty umysł i przeczytał do końca ten moduł i następne. Chcemy, żebyś zrozumiał, że diety nie działają – oraz dlaczego nie działają. Poza tym, jak już powiedzieliśmy, diety mogą być naprawdę szkodliwe.

Czy cierpię na któreś z zaburzeń odżywiania?

Zadaj sobie następujące pytania:

Czy prowokujesz wymioty, ponieważ czujesz się nieprzyjemnie pełny? TAK / NIE

Czy martwisz się, że straciłeś kontrolę nad tym, ile jesz? TAK / NIE

Czy straciłeś ponad 6,35 kg w przeciągu trzech miesięcy? TAK / NIE

Czy w głębi duszy uważasz, że jesteś gruby, podczas gdy inni mówią, że jesteś zbyt szczupły? TAK / NIE

Czy możesz powiedzieć, że jedzenie rządzi twoim życiem? TAK / NIE

Jeśli odpowiedziałeś „tak” na dwa lub więcej z powyższych pytań, możesz cierpieć na jedno z zaburzeń odżywiania. Jeśli tak jest, koniecznie udaj się do lekarza ogólnego na kompleksowe badania. Uwaga: jeśli się głodzisz, wymiotujesz lub zażywasz środki przeczyszczające, koniecznie musisz powiedzieć o tym lekarzowi, ponieważ głodowanie, prowokowanie wymiotów i nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych prowadzi do wielu fizycznych i medycznych powikłań.

Poświęć chwilę na zastanowienie się nad swoimi zwyczajami związanymi z jedzeniem i kontrolowaniem wagi. Czy zdarza ci się, choćby rzadko, odżywiać w sposób zaburzony albo stosować zaburzone sposoby kontrolowania wagi? Powinieneś zdać sobie sprawę z wszelkich zaburzonych zachowań związanych z jedzeniem, jakie przejawiasz, ponieważ ich częstotliwość może się nasilić i spowodować poważne konsekwencje. Zanotuj swoje przemyślenia.

Waga: Co to jest wskaźnik BMI i jaka waga jest prawidłowa?

Żyjemy w społeczeństwie, które ma obsesję na punkcie wagi. Nie chcemy, żebyś nadmiernie przejmował się swoją wagą, ale warto co nieco o niej wiedzieć: ile ważysz i czy twoja waga mieści się w zdrowym przedziale. Pomoże ci to ustalić sobie rozsądne cele. O ważeniu się powiemy więcej w module 5.

BMI

W dzisiejszych czasach lekarze i media nie mówią tylko o wadze, lecz posługują się również określeniem BMI. Czym dokładnie jest BMI? BIM to skrót od angielskiego określenia Body Mass Index, czyli wskaźnik masy ciała. Wskaźnik ten uwzględnia w jednym obliczeniu zarówno wagę jak i wzrost. Jest to sposób na porównanie własnej wagi z wagą innych ludzi, nawet jeśli są oni różnego wzrostu. Oto wzór: Waga (w kilogramach) podzielona przez wzrost (w metrach) do kwadratu

Np. BMI kobiety, która waży 67 kg i ma 1,7 m wzrostu, będzie wynosić: 23,18

Czyli: waga (67 kg) podzielona przez wzrost podniesiony do kwadratu (1,7 x 1,7 = 2,89) = 23,18.

Jaki jest twój wskaźnik BMI? Zmierz swój wzrost i pomnóż tę liczbę przez nią samą (uzyskasz swój wzrost podniesiony do kwadratu).

Moja waga wynosi: ______kg

Mój wzrost wynosi: ______m

Mój wzrost do kwadratu wynosi: ______ x ______= ______

Mój wskaźnik BMI wynosi: waga podzielona przez wzrost podniesiony do kwadratu: _________ /_________ = _________

Według Światowej Organizacji Zdrowia, dla osób powyżej dwudziestego roku życia, zakres prawidłowego wskaźnika BMI wynosi między 20 a 25, przy czym średnia to 22.5. (Dla dzieci i młodzieży te normy są nieco inne). Pamiętaj, że wiele czynników, w tym geny, może mieć wpływ na masę ciała, a więc również na wskaźnik BMI, dlatego są to tylko wskazówki.

Zakres prawidłowego wskaźnika BMI

Jaki jest zakres prawidłowej masy ciała dla ciebie? Poniżej przedstawiamy tabelę z zakresem prawidłowego wskaźnika BMI. Wyszukaj swój wzrost w lewej kolumnie, a w dwóch kolumnach po prawej stronie znajdziesz zakres prawidłowej wagi dla siebie. W powyższym przykładzie widać, że zakres prawidłowej wagi dla kobiety, mającej 1,7 m wzrostu wynosi pomiędzy 58 kg a 72 kg., zatem jej wskaźnik BMI o wartości 23.18 mieści się w normie.

Zakres prawidłowej masy ciała (BMI 20-25):

Wzrost	Wskaźnik masy ciała
Cm	20	25
145	42 kg	52,5 kg
150	45 kg	56 kg
155	48 kg	60 kg
160	51 kg	64 kg
165	54,5 kg	68 kg
170	58 kg	72 kg
175	61 kg	76,5 kg
180	65 kg	81 kg
185	68,5 kg	85,5 kg
190	72 kg	90 kg
195	76 kg	95 kg
200	80 kg	100 kg

Jaka jest wartość twojego wskaźnika BMI na skali określającej prawidłową wagę dla twojego wzrostu? Czy mieści się w zakresie prawidłowej wagi, czy też jest niższy lub wyższy? Zanotuj swoje refleksje na temat własnego wskaźnika BMI:

BMI powyżej 30 uważa się za wskaźnik otyłości, a BMI poniżej 17,5 za wskaźnik niedowagi, która może być oznaką anoreksji (chyba że niska waga ma inne przyczyny, na przykład tak poważną chorobę jak rak). U mężczyzn i kobiet, u których wskaźnik BMI spada poniżej 18 dochodzi do drastycznego obniżenia poziomu hormonów. Oznacza to, że ich organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości substancji odżywczych i stara się zachować energię wyłączając niektóre systemy. Kobiety na przykład przestają miesiączkować. Jeśli twój wskaźnik BMI wynosi poniżej 18 lub powyżej 30, powinieneś jak najszybciej zgłosić się do lekarza na badania.

Czego możesz się spodziewać po tym zestawie materiałów informacyjnych

Jeśli doczytałeś aż dotąd, być może chciałbyś spróbować rozwiązać swoje problemy – niniejszy zestaw materiałów informacyjnych może ci w tym pomóc. Jeśli rozpoznałeś u siebie lekko zaburzone nawyki żywieniowe, możesz zechcesz je poprawić. Ale jeśli uważasz, że możesz cierpieć na pełnoobjawowe zaburzenie odżywiania, oprócz dogłębnego zapoznania się z tymi materiałami informacyjnymi, powinieneś skontaktować się z lekarzem i wykonać pełen zestaw badań.

Proponujemy, żebyś przeczytał wszystkie moduły w tym zestawie materiałów informacyjnych – pozwoli ci to uzyskać pełen obraz sytuacji, w jakiej się znajdziesz, jeśli zdecydujesz się zaangażować w pracę nad swoimi nawykami związanymi z odżywianiem i kontrolą wagi. Rozpoczęliśmy od omówienia tego, czym są zaburzenia odżywiania i jaki wpływ mogą mieć na życie człowieka. W następnym module przyjrzymy się, na ile jesteś gotów się zmienić, oraz opiszemy różne metody, według których będziesz mógł postępować. W kolejnych modułach omówimy co podtrzymuje nawyki zaburzonego odżywiania się oraz zaproponujemy pewne kroki, które być może zechcesz podjąć. Przedstawimy więcej informacji na temat zaburzonych zachowań związanych z odżywianiem się i kontrolą wagi, oraz wskażemy sposoby, które mogą pomóc ci przestawić się z niezdrowych nawyków na zdrowe.

Stosując materiały samopomocowe, ma się czasem ochotę pominąć niektóre fragmenty lub pracować nad określonymi częściami w innej kolejności. Moduły w tym zestawie materiałów informacyjnych zostały zaprojektowane tak, by pracować nad nimi w ustalonej kolejności. Przyniosą ci najwięcej korzyści, jeśli będziesz opracowywać je po kolei, kończąc każdy moduł przed przejściem do następnego. Wierzymy, że w ten sposób zmaksymalizujesz pożytek, jaki przynieść ci może praca nad niniejszym zestawem.

Wierzymy, że te zestawy materiałów informacyjnych mogą pomóc wszystkim, którzy chcą stawić czoła problemom związanym z zaburzeniami odżywiania lub nieodpowiednimi sposobami kontroli wagi. Zachęcamy do odbycia podróży przez wszystkie nasze moduły – jej celem jest wypracowanie zrównoważonych i zdrowych nawyków żywieniowych i sposobów kontrolowania wagi. Możesz natknąć się niekiedy na trudności, ale zachęcamy cię, byś wytrwał i przeszedł przez wszystkie moduły – jeśli dotrzesz do końca, osiągniesz ogromne korzyści. Do zobaczenia w kolejnym module!

Podsumowanie modułu

Moduły te mają na celu pomóc ludziom w przezwyciężeniu zaburzonych nawyków odżywiania się, przez co rozumiemy wypracowanie zdrowszych nawyków żywieniowych i sposobów kontrolowania wagi. Dobrze byłoby, gdybyś przeczytał wszystkie moduły przed podjęciem decyzji, czy chcesz się zmienić.
Zaburzenia odżywiania mogą być bardzo szkodliwe dla zdrowia. Każda osoba cierpiąca z powodu zaburzeń odżywania powinna skonsultować się z lekarzem i poddać się badaniom.
W przebiegu zaburzeń odżywiania występują dwa kluczowe elementy: zaburzone nawyki żywieniowe i zaburzone sposoby kontrolowania wagi. Nawet gdy nawyki związane z jedzeniem są tylko lekko zaburzone, stanowią problem, ponieważ mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania.
Istnieją dwa główne rodzaje zaburzeń odżywiania: anoreksja i bulimia; oraz kategoria ogólna: nietypowe zaburzenia odżywiania.
U osób z zaburzeniami odżywiania zazwyczaj dochodzi do istotnych zmian w funkcjonowaniu fizycznym i emocjonalnym; doświadczają również zmian w życiu zawodowym i kontaktach społecznych.
Warto znać swój indeks BMI, gdyż pozwala on obiektywnie obliczyć własną wagę i obiektywnie porównać ją z wagą innych ludzi.
Opracowywanie modułów po kolei pomoże ci uporać się ze swoim zaburzonym odżywianiem się.
Istnieje następny zestaw materiałów informacyjnych, ale zachęcamy, żebyś opracował materiały z zestawu A przed zapoznaniem się z zestawem B.

Czego nauczyłem się w tym module

Zastanów się, czego nauczyłeś się w tym module – które przydatne informacje, wskazówki i strategie chcesz zapamiętać? Zapisz je poniżej, żebyś mógł odnieść się do nich później.

Zastanów się, jak możesz wykorzystać informacje, które właśnie przyswoiłeś. Zapisz w jaki sposób mógłbyś z nich skorzystać.

Tekst opublikowano za zgodą Centre for Clinical Interventions of the North Metropolitan Health Service, źródło, tłumaczenie: Karolina Zamojska.

Zachęcamy do zapoznania się z pozostałymi częściami z pakietu A dotyczącymi zaburzeń odżywiania:

Udostępnij