Jak rozpoznać asertywny styl komunikacji?

Jak rozpoznawać zachowania asertywne?

Ważne, byśmy potrafili rozpoznawać werbalne i niewerbalne charakterystyki zachowań asertywnych. Kiedy już się tego nauczymy, będziemy w stanie rozpoznać uległe (pasywne), asertywne lub agresywne zachowania nasze i innych.

Pierwszym krokiem na drodze do zmiany zachowania jest rozpoznanie elementów, które tych zmian wymagają. Możesz na przykład potrafić wyrażać asertywnie swoje myśli, ponieważ Twoje zdolności werbalne są wysokie, ale jednocześnie Twoja komunikacja niewerbalna może wyrażać uległość przeciwnie do części werbalnej. Przykładowo, kiedy mówisz „Nie podoba mi się to, co robisz”, co jest stwierdzeniem asertywnym, ale robisz to bardzo cichym głosem, nie utrzymując kontaktu wzrokowego i nerwowo poruszając stopami, to Twoje zachowanie niewerbalne osłabia Twoją wypowiedź, a wiadomość, którą chcesz przekazać, może nie zostać potraktowana poważnie.

Jak z pewnością zauważysz, każdy styl komunikacji ma swoje wady i zalety, każdy może przynieść zyski lub straty. Istotne jest, byś zdał sobie sprawę, bo być może nie jest to dla Ciebie oczywiste, że każde zachowanie asertywne może się wiązać z kosztami. Możesz na przykład zdać sobie sprawę, że są ludzie, których cieszy Twój brak asertywności. Często są to osoby agresywne, które chcą, by wszystko szło po ich myśli. One mogą nie chcieć, żebyś stał się bardziej asertywny. Jednocześnie zdanie sobie sprawy, że ktoś czytelniku korzysta z Twojego braku asertywności, może ułatwić Ci zmiany.

Czytając opisy zamieszone poniżej, zwróć uwagę, które zachowania wymagają Twojej szczególnej uwagi.

Charakterystyka zachowania uległego (pasywnego)

Definicja:

• Niewyrażanie szczerych uczuć, myśli i przekonań, co pozwala innym łamać Twoje prawa. Może również oznaczać wyrażanie myśli i uczuć w przepraszający, mało wyrazisty sposób tak, że inni mogą z łatwością zignorować Twoje opinie
• Naruszanie własnych praw
• Czasami uległość rozumiana jest jako ostrożne okazywanie braku szacunku dla zdolności innych ludzi do odczuwania rozczarowania, brania odpowiedzialności i radzenia sobie z własnymi problemami

Typowe dla stylu pasywnego cechy werbalne:

• „owijanie w bawełnę”
• Niepewność, częste przerwy
• Częste odchrząkiwanie
• Przepraszanie w niewłaściwych momentach cichym, niepewnym głosem
• Używanie określeń typu „Gdyby to nie było problemem”
• Częste użycie słów typu „może”, „yhmmm”, „tak jakby”
• Głos często płaski i monotonny
• Ton może być jęczący
• Zbyt delikatny lub zbyt oziębły ton
• Częste wycofywanie się
• Częste usprawiedliwienia, np.: „W innym przypadku nic bym nie powiedziała”
• Przeprosiny, np.: „Ogromnie mi przykro, że Ci przeszkadzam”
• Zaprzeczenia , np.: „to tylko moja opinia”, „mogę się mylić”
• Umniejszenia, np.: to nieważne, to nie ma znaczenia”
• Obrażanie siebie, np.: „Jestem bezużyteczna, bezwartościowa”
• Długie, rozciągnięte zdania

Typowe dla stylu pasywnego cechy niewerbalne:

• Unikające spojrzenie
• Spoglądanie w dół
• Może się pojawiać garbienie
• Zaciskanie rąk
• Mruganie lub śmiech przy wyrażaniu złości
• Zakrywanie ust rękoma
• Krzyżowanie ramion dla ochrony
• Przygryzanie warg
• Drgania szczęki
• Unoszenie brwi w oczekiwaniu

Styl myślenia:

• „ Nie liczę się”
• „Moje myśli i uczucia są mniej warte niż Twoje”
• „Kiedy mówię „nie”, zasmucam innych i jestem za ich smutek odpowiedzialny”

Zyski:

• Jesteś chwalony za bycie bezinteresownym
• Rzadko jesteś obwiniany za błędy, bo z reguły nie wykazujesz inicjatywy
• Inni będą Cię chronić i opiekować się Tobą
• Będziesz unikać, odkładać lub ukrywać konflikty. żeby w krótkiej perspektywie zredukować niepokój.

Koszty:

• Czasem stres może się nadbudowywać z czasem. aby wybuchnąć w bardzo agresywnej formie
• Ludzie mogą Ci stawiać nieodpowiednie wymagania
• Możesz utknąć w niezdrowych związkach trudnych do zmiany
• Ograniczasz siebie tym jak w Twoim mniemaniu postrzegają Cię inni, czyli jako zawsze dobrą, uczynną osobę
• Kiedy powstrzymujesz frustrację i agresję, zmniejsza się też odczuwanie innych pozytywnych emocji
• Niska samoocena

Agresywne zachowanie

Definicja:

• Bronisz swoich praw, wyrażasz emocje, przekonania w sposób, który zazwyczaj jest niewłaściwy i narusza prawa innych osób
• Ludzie często czują się przytłoczeni w kontakcie z agresywnymi osobami
• Poczucie wyższości jest podtrzymywane przez poniżanie innych
• Na groźbę reagujemy atakiem

Typowe dla stylu agresywnego cechy werbalne:

• Ostry, sarkastyczny, protekcjonalny głos
• Płynność, nieliczne zająknięcia
• Mówienie szybkie
• Często mówienie w sposób wybuchowy
• Podkreślanie słów oskarżających
• Pewny głos
• Zimny, sarkastyczny, twardy ton
• Użycie gróźb, np.: „Lepiej uważaj…”, „gdybyś tylko…”
• Umniejszenia, np.: „chyba żartujesz”, „nie mówisz poważnie”
• Oceniające opinie, podkreślające własne pomysły poprzez słowa typu: „powinieneś”, „należy”, „to źle”
• Uwagi o charakterze seksualnym, rasistowskim
• Przechwałki typu „Ja nie mam takich problemów”
• Wyrażanie opinii jakby były faktami, np. „Nikt nie chce się zachowywać w ten sposób”, „to nieefektywny sposób”
• Pytania zagrażające, np. „Jeszcze tego nie skończyłeś?”, „Jak mogłaś to zrobić?”

Typowe dla stylu agresywnego cechy werbalne:

• Naruszanie czyjeś przestrzeni osobistej
• Przytłaczanie osoby
• Gesty takie jak wskazywanie czy zaciskanie pięści
• Niespokojne chodzenie po pokoju
• Pochylanie się do przodu lub górowanie nad rozmówcą
• Krzyżowanie ramion, aby pokazać niedostępność
• Uśmiechy, które mogą być szydercze
• Wyraźny grymas na twarzy ,kiedy osoba jest zła
• Nieruchomość szczęki

Styl myślenia:

• „Dopadnę Cię zanim będziesz mieć szansę mnie dopaść”
• „Mam być numerem jeden”
• „Życie to pole bitwy, a ja jestem na nim, by wygrać”

Zyski:

• Sprawy idą po Twojej myśli
• Inni robią to, czego od nich oczekujesz
• Jesteś mniej podatny na wpływy
• Posiadanie kontroli sprawia Ci przyjemność
• Możesz pozbyć się napięcia
• Czujesz się silny

Koszty:

• Twoje zachowanie przysporzy Ci wrogów i wywoła urazę w osobach, z którymi masz kontakt
• Pojawianie się wrogów może wywoływać wrażenie paranoi
• Kiedy cały czas chcesz kontrolować innych, możesz mieć problemy z odpoczywaniem
• Twoje związki mogą się opierać na emocjach negatywnych i mogą być niestabilne
• Agresywni ludzie często w głębi mają poczucie niższości, co próbują sobie kompensować poniżając innych
• Może pojawić się uczucie winy i wstydu
• Obniżona może być samoocena i pewność siebie

Zachowanie asertywne

Definicja:

• Komunikowanie własnych myśli, opinii i przekonań w otwarty, szczery sposób nienaruszający praw innych osób
• Zachowanie asertywne jest alternatywą dla agresywnego, kiedy naruszamy prawa innych osób oraz pasywnego (uległego), kiedy naruszamy własne prawa

Werbalne wyznaczniki stylu asertywnego:

• Pewny, spokojny głos
• Płynny, z nielicznymi zawahaniami
• Stałe, umiarkowane tempo mówienia
• Opanowany, właściwie dobrany ton głosu
• Nie nadmiernie głośny lub nadmiernie cichy głos
• Głośność właściwie dobrana do sytuacji
• Komunikat Ja, który jest zwięzły i pasuje do sytuacji
• Wyrażenia, które wpierają współpracę, np.: „Co o tym sądzisz?”
• Empatyczne stwierdzenia wyrażające zainteresowanie, np.: „Chciałabym poznać”
• Rozróżnianie opinii i faktów, np.: „Moje doświadczenia są inne”
• Sugestie niezawierające określeń typu „powinieneś” czy „należy”, np.: „A gdyby tak?”, „Może zechciałabyś?”
• Konstruktywna krytyka bez obwiniania, np.: „Irytuje mnie, kiedy mi przerywasz”
• Poszukiwanie opinii innych osób, np.: „Jak to się ma do Twoich pomysłów?”
• Chęć poszukiwania innych rozwiązań, np.: „Jak możemy rozwiązać ten problem?”

Niewerbalne wyznaczniki stylu asertywnego:

• Uważne słuchanie
• Bezpośredni kontakt wzrokowy bez nadmiernego wpatrywania się
• Otwarta, zrównoważona postawa ciała
• Uśmiechanie się, kiedy jesteśmy zadowoleni
• Marszczenie brwi w złości
• Szczęka zrelaksowana

Styl myślenia:

• „Nie pozwolę Ci mnie wykorzystać, ani nie zaatakuję Cię za to, kim jesteś”

Zyski:

• Im mocniej walczysz o siebie i postępujesz w zgodzie ze sobą, tym wyższą masz samoocenę
• Szanse na to, że dostaniesz to, czego potrzebujesz, rosną znacząco
• Wyrażanie siebie nie pozwala budować uraz
• Kiedy w mniejszym stopniu koncentrujesz się na obronie własnej oraz własnej świadomości, tym łatwiej możesz zauważyć, usłyszeć i pokochać innych

Koszty:

• Rodzina/przyjaciele mogli odnosić korzyści z Twojej uległości i teraz mogą sabotować Twoje nowe asertywne podejście
• Zmieniasz przekonania i wartości, które miałeś od dzieciństwa, co może być niepokojące
• Nie ma gwarancji sukcesu
• Bycie asertywnym potrafi być bolesne

Podsumowując moduł można powiedzieć, że każdy styl komunikacji – asertywny, pasywny (uległy) oraz agresywny – ma własne cechy charakterystyczne zarówno w części werbalnej jak i niewerbalnej. Dodatkowo, każdy sposób komunikacji niesie ze sobą pewne zyski oraz koszty.

Tekst opublikowano za zgodą Centre for Clinical Interventions of the North Metropolitan Health Service, źródło, tłumaczenie: Aneta Jurczyk.