„Co? Wcale się nie martwię!”. Każdy z nas doświadcza uczuć takich jak zdenerwowanie czy niepokój. Jak wykazały badania, niemal w każdej, złożonej z pięciu osób grupie, dwie martwią się co najmniej raz dziennie. Dodatkowo, niektórzy ludzie martwią się non-stop, każdego dnia – wówczas to uczucie może zdominować ich codzienne życie. Chroniczne uczucie zmartwienia stanowi część uogólnionego lęku i może wpłynąć na kogokolwiek, w dowolnym momencie życia. Pamiętaj – inni ludzie czują to samo, nie masz więc podstaw, by czuć się samotnie.
Celem tego tekstu jest przekazanie Ci ogólnych informacji dotyczących niepokoju i zespołu ogólnego niepokoju (GAD). Poniżej dodatkowo znajdziesz opis typowych dla tego zespołu objawów oraz omówienie przyczyn jego powstawania.
Zrozumieć niepokój
Na początek zastanówmy się – co właściwie oznacza „niepokój”?
Odczuwanie strachu to ogromna część naszego poczucia człowieczeństwa i bycia człowiekiem. Strach jest niczym więcej, jak elementem instynktu przetrwania, zwłaszcza gdy doświadczamy go w odpowiedzi na rzeczywiste zagrożenie. Zastanów się – jak zareagujesz, gdy zbliży się do Ciebie drapieżnik? Najprawdopodobniej strachem. W innych, podobnych sytuacjach, reakcja strachu jest nam pomocna – nasze ciało przechodzi wówczas szereg zmian, ostatecznie służących naszemu przetrwaniu. Skutkiem reakcji strachu jest zazwyczaj ucieczka lub umożliwiający nam samoobronę wyrzut adrenaliny. Wniosek z tego przykładu jest prosty – uczucie strachu jest częścią instynktu przetrwania.
Oczywiście możemy odczuwać niepokój w mniej ekstremalnych sytuacjach. Biorący udział w wyścigu zawodnicy przed startem odczuwają większy lub mniejszy niepokój. Dzięki temu ich mobilizacja wzrasta i są bardziej gotowi do mającej się rozpocząć rywalizacji.
Kiedy lęk staje się problemem? W momencie, w którym jest nieproporcjonalny do rzeczywistości (np. w przypadku braku rzeczywistego zagrożenia). Możemy spodziewać się tremy czy strachu przed rozmową rekrutacyjną – jednak gdy niepokój jest tak silny, że uniemożliwia nam wypełnianie obowiązków, wówczas staje się problemem. Gdy osiąga ten krytyczny poziom, przeszkadza nam w funkcjonowaniu i obniża jakość życia.
Różne typy niepokoju
Sposoby doświadczania lęku są od siebie krańcowo różne – dlatego może Ci się przydać klasyfikacja różnych jego typów i poziomów.
Strach to nic innego, jak niesłychanie intensywne uczucie niepokoju, stanowiące reakcję na nagłą, specyficzną sytuację. Zdarza się niekiedy w sytuacjach społecznych albo w oczekiwaniu na spotkanie czy wystąpienie. Możemy nazwać to uczucie „społecznym niepokojem”. Niektórzy boją się bardzo konkretnych rzeczy lub sytuacji – pająków, wysokości czy wody (wówczas mówimy o fobiach). Strach innych ludzi można określić jako wszechogarniający, paraliżujący strach – innymi słowy, są to ataki paniki.
Poniższe informacje związane są z lękiem określanym mianem uogólnionego, nerwowości lub chronicznego zmartwienia. Ten typ niepokoju ma podobne do strachu fizyczne i emocjonalne właściwości. Możemy go doświadczać z różnym nasileniem. Jednak zamiast odczuwać panikę od razu, ten konkretny niepokój nagromadza się stopniowo, ma wysoki „próg wzbudzający” i pozwala na odczucie odrobiny spokoju. Niepokój często trwa długo i może występować podczas przeżywania lub przewidywania wydarzenia mającego zdarzyć się w przyszłości.
Zrozumieć lęk uogólniony
Każdy człowiek doświadcza uczucia strachu – jednak jego nadmiar może okazać się szkodliwy (jak każdy nadmiar). Normalny niepokój staje się problemem, gdy jest:
- nadmierny
- wymyka się spod kontroli
- zakłóca codzienne życie
- jest stały, wydaje się wciąż „czaić” za rogiem
- powoduje znaczny stres, osłabiając zdolność do normalnego, codziennego funkcjonowania.
W tych właśnie przypadkach mówimy o uogólnionym lęku.
Niektórzy podzielili się z nami ogólnymi wrażeniami z ich doświadczania:
- ciągłe zmartwienia zatruwające myśli. Wciąż powracają, jak „zdarta płyta”
- niekontrolowany niepokój. Chęć panowania nad emocjami przy jednoczesnym poczuciu, że to niepokój znacząco wpływa na ich życie i nie mają nań wpływu
- natrętne myśli, pojawiające się mimo woli. Nie ma znaczenia, jak bardzo staramy się nie martwić czy skupiać się na potencjalnych trudnościach
- dręcząca niepewność. Poczucie przymusu poznania przyszłości, co jest niemożliwe
- niepokój, poddenerwowanie, niemożność „wyluzowania”
- fizyczne napięcie. Poczucie spięcia, nerwowości przy jednoczesnym napięciu mięśniowym
- problemy ze snem. Trudności w zasypianiu, wybudzanie się, niespokojny ze względu na zmartwienia sen
- trudności z koncentracją, skupieniu się na wykonywanej czynności
- prokrastynacja – odkładanie na później zadań, poczucie przytłoczenia nadmiarem obowiązków
- unikanie sytuacji mogących wywołać zdenerwowanie czy niepokój
Poświęć chwilę na zapisanie, czego właściwie doświadczasz, odczuwając uogólnione zaburzenia lękowe.
Jedną z ważniejszych cech zespołu uogólnionego lęku jest wpływ niepokoju na przeróżne aspekty życia – zdrowie, pracę, relacje interpersonalne, finanse, etc. To właśnie odróżnia go od innych, związanych z niepokojem, zaburzeń – np. fobii, w których strach dotyczy konkretnych sytuacji. Zastanów się – co w życiu przysparza Ci najwięcej trosk? Zapisz sytuacje, przysparzające Ci najwięcej zmartwień.
Może Ci się wydawać, że zespół uogólnionego lęku nie jest tak poważny jak lęk społeczny, inne fobie czy ataki paniki, podczas których lęk jest znacznie bardziej intensywny. Mimo to uogólniony lęk, nerwowość czy zamartwianie się, mogą znacząco zakłócić życie osoby na nie cierpiącej, ze względu na ich długoterminowy charakter. W tym wymiarze można je porównać do astmy czy cukrzycy.
Niestety, ludzie cierpiący na uogólniony lęk, rzadko szukają pomocy specjalisty, obawiając się uzyskania łatki osoby nieradzącej sobie z własnymi nerwami. Inną przyczyną może być przyzwyczajenie – Zawsze tak było, muszę z tym żyć. Żywienie takich przekonań może oznaczać rezygnację z poszukiwania rozwiązania problemów z martwieniem się
i zdenerwowaniem.
Doświadczanie uogólnionego lęku razem z innymi zaburzeniami lękowymi czy nastroju (np. depresji) nie jest niczym niezwykłym. Często chęć rozwiązania tych problemów góruje nad chęcią wyeliminowania tendencji do zamartwiania się.
Teraz, kiedy już wiesz więcej na temat uogólnionego lęku, zastanów się – jak poważnie traktujesz swój niepokój i zamartwianie się. Skorzystaj z zamieszczonych poniżej dwóch pomocniczych pytań. Pod koniec lektury serii modułów, ponownie będziesz mieć szansę oceny intensywności swoich zmartwień. Dzięki temu będziesz w stanie określić, jak informacje zawarte w artykułu wpłynęły na Twój lęk uogólniony.
Jak bardzo dręczy Cię lęk uogólniony?
(Zaznacz numer, który najlepiej oddaje jego natężenie)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
wcale – umiarkowanie – ekstremalnie
Co powoduje rozwój lęku uogólnionego?
Dlaczego zaczynamy się stale martwić? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi – za bardzo się od siebie różnimy. Mimo to udało się wyróżnić kilka ważnych, dla wykształcenia tego zespołu, czynników. Można je podzielić ze względu na ich biologiczny i psychologiczny charakter.
Czynniki biologiczne
Nie ma jednego, konkretnego genu odpowiedzialnego za lęk uogólniony. Na podstawie badań poświęconych bliźniętom i rodzinom można stwierdzić, że podatność na wykształcenie lęku jest dziedziczna. Te same badania wykazały istnienie ogólnej podatności na wykształcenie się syndromu niepokoju, oraz – co ciekawe – zaburzeń nastroju. Zwróć uwagę na fakt, że badacze mówią o ogólnej wrażliwości, nie podatności na konkretne zaburzenie. Co więcej, ludzie z „niespokojnym” typem charakteru są bardziej narażeni na wykształcenie zespołu lęku uogólnionego na późniejszym etapie życia.
Czynniki psychologiczne
Należy również pamiętać, że mimo biologicznej podatności na zaburzenia lękowe, nie wszyscy ludzie doświadczają problemów z niepokojem. Bardzo wiele zależy od stylu życia oraz sposobów radzenia sobie ze stresującymi życiowymi sytuacjami.
Stresujące i traumatyczne wydarzenia życiowe, będące poza naszą kontrolą, mogą przyczynić się do rozwoju lęku uogólnionego. Po takiej sytuacji niektórzy mogą zacząć myśleć o życiu jako o niebezpiecznym i nieprzewidywalnym i uznać martwienie się za sposób na poradzenie sobie z niepewnością. Mogą uznać, że dzięki zmartwieniom, uzyskają większa pewność i kontrolę, ponieważ będą lepiej przygotowani na życiowe niespodzianki.
Niepokój może być także odpowiedzią na komunikaty innych ludzi, mówiących Ci o życiowych niebezpieczeństwach i sposobach na poradzenie sobie z nimi. Jeśli dziecko wciąż widzi, jak jedno z rodziców martwi się o codzienne i przyszłe sprawy, może naśladować jego zachowanie. Równie dobrze dziecko mogło usłyszeć: „martwienie się pokazuje, że jesteś obowiązkową i dobrze przygotowaną osobą”. Taki – bezpośredni i pośredni – przekaz może zwiększyć ryzyko wykształcenia uogólnionego lęku.
Wreszcie, niepokój może ulec utrwaleniu przy unikaniu wywołujących go sytuacji. Może przekształcić nieznaczną troskę o kogoś w źródło lęku. Jeśli bliskie Ci osoby (rodzina, przyjaciele, partnerka lub partner) wspierają Cię w unikowych dążeniach, ich wsparcie może jedynie pogorszyć niepokój na przestrzeni czasu. Dzieje się tak zazwyczaj dlatego, że nie chcą, aby martwiąca się osoba odczuwała jeszcze większy dyskomfort. Mimo to, doświadczanie niewielkiego stresu i nauczenie się sposobów rozwiązywania problemów, może zapobiec poważniejszemu, trwającemu znacznie dłużej lękowi.
Podsumowanie modułu
- Każdy człowiek doświadcza lęku i niepokoju
- Niepokój może być pomocny; staje się szkodliwy tylko gdy jest nieproporcjonalny do sytuacji
- Istnieją różne typy lęku; intensywny strach lub trwający dłużej, mniej nasilony niepokój lub nerwowość
- Powyższe informacje dotyczą uogólnionego lęku, odnosząc się do martwienia się i nerwowości
- Lęk uogólniony stanowi problem, gdy zbytnio martwimy się różnymi sytuacjami, odbieramy go jako niekontrolowany i niepożądany, i powoduje zakłócenie normalnego funkcjonowanie
- Konkretne przyczyny lęku uogólnionego nie są jeszcze znane, ale prawdopodobnie jego rozwój wynika z połączenia biologicznej podatności i wpływu środowiska
W następnej części…
W kolejnym module dowiesz się więcej na temat przyczyn trosk, ich ciągłego i uporczywego charakteru oraz, jak skutecznie sobie z nimi poradzić.
Tekst opublikowano za zgodą Centre for Clinical Interventions of the North Metropolitan Health Service, źródło, tłumaczenie: Helena Nowicka.
fot. ©tookapic.com/breitigan